Home
Prezentacje
Wspomnienie
Źródła
 
Home
Cmentarzysko kultury łużyckiej w Laskach (MAPA, CERAMIKA, GRZECHOTKI, SZKIC GROBU)
Oceny: / 50
KiepskiBardzo dobry 
Redaktor: Łukasz Kamiński   
02.02.2014.

 

Cmentarzysko kultury łużyckiej w Laskach. 

Cmentarzysko kultury łużyckiej w Laskach jest odkryciem nie tylko na skalę ogólnopolską, ale również europejską. Śmiało można stwierdzić, że gdyby nie doszło do wybuchu wojny i likwidacji Fundacji „Nauka i Praca”, w Laskach z pewnością powstałby rezerwat archeologiczny niewiele ustępujący znanemu Biskupinowi koło Żnina (kraina historyczna Pałuki, woj. kujawsko-pomorskie) czy Zawodziu w Kaliszu. Cmentarzysko w Laskach jest naszym wielkim prehistorycznym dziedzictwem, które świadczy o długiej metryce osadnictwa na tym terenie.

 

Konrad Nitzke w informatorze Kępno-Ostrzeszów wydanym w 1970 r. w Poznaniu na stronie 26 opisując w kilku zdaniach opisujących Laski zapisał:

Laski. W latach 1925 – 1929 dokonano tu odkrycia największego cmentarzyska kultury łużyckiej w Polsce (grupy górnośląsko-małopolskiej z wydzieleniem tzw. grupy kępińskiej) z 1812 stanowiskami grobowymi, ciałopalnymi, z zawartością około 9000 obiektów archeologicznych.

Prof. Adam Wrzosek, Kurator Fundacji „Nauka i Praca” rozpoczynając w 1945 r. starania o odzyskanie fundacyjnego majątku Laski zredagował podanie o wyłączenie majętności w Laskach od parcelacji, skierowane do Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, używając następującej argumentacji:

W majątku Fundacji Laski, składającego się w połowie z ziemi ornej, a w połowie z lasów, natrafiono na największe ze znanych dotychczas cmentarzysk kultury łużyckiej i rozkopano je w ciągu pięciu lat kosztem Fundacji. Znaleziono przeszło 1800 grobów. Ze znalezisk utworzono muzeum archeologiczne, w którym samych okazów ceramicznych znajduje się przeszło 7000, a prócz tego liczne przedmioty z brązu. Cmentarzysko to dowodzi, że prasłowiańska ludność kultury łużyckiej mieszkała na terenie Lasek przez setki lat, wobec czego musiała istnieć liczna tej ludności osada, bo może być nie mniej rewelacyjna niż osada w Biskupinie. Rozparcelowanie majątku Laski uniemożliwiłoby systematyczne poszukiwania archeologiczne, które wymagają dłuższego okresu czasu. W majątku Laski prowadzone były również od lat doświadczenia rolnicze przez dr B. Niklewskiego, profesora Wydziału Rolniczo-Leśnego Uniwersytetu Poznańskiego, które zostały przerwane przez obecnie toczącą się wojnę. Uniwersytet Poznański jest z powyższych powodów zainteresowany w wyjęciu spod parcelacji majętności Laski. Pismo o podobnej treści skierował kurator do Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego w Poznaniu w dniu 19 września 1945 r. (źródło APAN, P. III – 70, Adam Wrzosek do Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, Poznań 19 kwietnia 1945 r.).

Natomiast badający cmentarzysko w Laskach prof. Michał Godycki w artykule Mapa cmentarzyska kultury łużyckiej w Laskach, pow. Kępno [w:] „Fontem Archaeologici Posnanienses. Annales Musei Archaelogici Posnaniensis”, t. XIV, Poznań 1963, s. 178 – 179 (tekst i mapa w formie wkładek na końcu tomu) zapisał:

LASKI WŚRÓD STANOWISK TZW. CMENTARZYSK ŁUŻYCKICH CIAŁOPALNYCH SĄ NIEWĄTPLIWIE JEDNĄ Z NAJWAZNIEJSZYCH POZYCJI.

Cmentarzysko to położone ściśle pod 51° 10’56’’ szerokości i 18° 3’16’’ długości geograficznej (Greenwich), znajdowało się na polu uprawnym w oddaleniu paruset metrów od osady Borek, a w odległości około 2 km od zabudowań majątku Laski, siedziby Fundacji „Nauka i Praca”, założonej przez rektora Heliodora Święcickiego. W miejscu tym w ubiegłym wieku rósł las, a około 1910 r. po jego wykarczowaniu stworzono kultury, tj. wykonano melioracje, nawieziono piaskiem powierzchnię i pomieszano z warstwą górną ziemi, tworząc w ten sposób bardzo żyzny grunt dla upraw, ale niszcząc jednocześnie wielkie mnóstwo grobów, znajdujących się tuż pod powierzchnią, na głębokości nie przekraczającej czasem 50 cm.

Prace wykopaliskowe na wspomnianym cmentarzysku trwały w sezonach letnich r. 1925, 1926, 1927, 1928 i 1929, przy czym powierzchnia przekopana za cały ten czas wynosiła 14821 m2, a więc około półtora hektara. Na tym obszarze wykopano 1812 grobów, z których ponad 20 nie wyjęto z powodu zniszczenia ich przez ludność w czasie dnia świątecznego. Pierwotna liczba grobów musiała być niewątpliwie znacznie większa, gdyż poza zniszczeniem dużej liczby grobów z powodu zakładania kultur, rok rocznie przez kilkadziesiąt lat pług wiosenny i jesienny niszczył niemała ich liczbę.

W miarę postępu wykopalisk odbywała się również konserwacja i rekonstrukcja naczyń. Dało to w sumie ponad 9000 okazów ceramicznych, które stanowiły zawiązek muzeum im. Heliodora Święcickiego, ofiarowanego w r. 1933 przez Zarząd Fundacji „Nauka i Praca” Uniwersytetowi Poznańskiemu. Hitlerowcy w czasie wojny przewieźli to muzeum do Poznania, umieszczając wszystkie okazy w Muzeum Prehistorycznym przy u. Seweryna Mielżyńskiego.

Ogromna liczba odkrytych grobów jak również różnorodność ceramiki, okazów brązowych i kamiennych, wyrobów z kości itp. nie pozwoliła w  czasach międzywojennych na opublikowanie w całości, tym bardziej, że koszta tego wydawnictwa byłyby bardzo duże i żadna instytucja nie chciała podjąć się wydania. To też autorzy wykopalisk prof. Adam Wrzosek i autor [prof. Michał Ćwirko – Godycki] niniejszego artykułu publikowali częściowo tylko jako doniesienia tymczasowe, rzeczy ciekawsze lub mało znane podówczas w piśmiennictwie prehistorycznym, dotyczącym kultury łużyckiej. Monografia całości była dopiero przygotowywana. Jej pierwszą część miała stanowić mapa pozioma i inwentarz grobów.

         Mapa wykopalisk w układzie poziomym przygotowywała się bardzo szczegółowo z określeniem przynależności okresowej grobów na podstawie oznaczenia naczyń, znakowania przynależności grobów do mężczyzn i kobiet z oznaczeniem ogólnym wieku, oznaczeniem grobów „bogatych”, „ubogich”, „symbolicznych” itp.

         Niestety, materiały te oraz gotowe mapy znajdowały się w Zakładzie Antropologii Uniwersytetu Poznańskiego, który natychmiast po zajęciu Poznania przez hitlerowców został opieczętowany, a potem zajęty na szpital wojskowy. Z tego powodu wszystkie wspomniane rzeczy stały się niedostępne ani do wykorzystania ani do ratowania.

         Po zakończeniu wojny stwierdziło się jedynie, że ogromna część akt, dokumentów naukowych i księgozbiór zostały przewiezione do kościoła św. Michała i tam spłonęło prawie wszystko (z wyjątkiem piwnic) w czasie bombardowania Poznania.

Ze wszystkich opracowań ocalała jedynie mapa sporządzona przeze mnie na podstawie protokołów wykopaliskowych, jako wstępna część do dalszego opracowania z niektórym oznaczeniami jak liczba naczyń, rozrzucone kości wśród naczyń, krzemyki, grzechotki, węgle i reszty popiołu przy grobach.

         W roku 1945 zamierzałem ponownie zająć się opracowaniem tego cmentarzyska, lecz czas i warunki pracy przy odbudowie zakładu Antropologii nie pozwalały mi na wznowienie studiów cmentarzyska, które odwlekały się z roku na rok.

         Zajęcie się badaniami ontogenetycznymi nadal nie pozwala mi na wspomnianą pracę. Wobec tego, że cmentarzysko z Lasków wzbudziło zainteresowanie młodszych prehistoryków, postanowiłem udostępnić mapę cmentarzyska w takim stanie, jak była sporządzona do pierwszych studiów. Będzie ona stanowiła niewątpliwie ogromną pomoc w segregowaniu materiału ceramicznego, dokładnie zresztą ponumerowanego przed wojną i dość dobrze ocalałego w zawierusze wojennej.

        Cmentarzysko w Laskach było czynne prawdopodobnie około 500 lat przeto umieszczenie topograficzne grobów na mapie może niezwykle ułatwić studia ceramiki, a nawet pewnych obrządków pogrzebowych.

         Mapa sporządzona jest w skali 1:100 zarówno co do wielkości terenu i wymiaru grobów. Wstęp do mapy stanowi schemat podziału na kwadraty, które można skleić według podanej numeracji i w ten sposób otrzymać mapę umożliwiającą wszelkie dalsze studia wymienionego cmentarzyska.

Mapy położenia pionowego grobów nie robiono, gdyż byłby to obraz sztuczny, bo położenie większości sięgającej warstwy humusowej byłoby niewątpliwie skutkiem działania ręki człowieka w ostatnich czasach.

 

Do powyższego artykułu należy dodać małe sprostowanie, na co zwrócił uwagę Pan Florian Piasecki. Prof. Michał Godycki niestety pomylił się odnośnie usytuowania cmentarzyska. Podał, że cmentarzysko to położone ściśle pod 51° 10’ 56’’ szerokości i 18° 3’ 16’’ długości geograficznej. Dziś dzięki rozwojowi techniki i dokładniejszym pomiarom lotniczym i satelitarnym wiemy, że dokładne usytuowanie cmentarzyska kultury łużyckiej w Laskach przedstawia się następująco: 51° 10' 52'' szerokości geograficznej północnej (N) i  18° 2' 54" długości geograficznej wschodniej (E). Pomyłka w szerokości geograficznej wynosi 4'' (sekundy), natomiast w długości geograficznej wynosi 22’’ [3’ 16’’ - 2' 54" = 22" ponieważ 1° to 60' (1 stopień to 60 minut) a 1 to 60" (1 minuta to 60 sekund)].  

Kolejna pomyłka to sprawa tzw. „kultur”. Badacz z Uniwersytetu Poznańskiego pisząc o położeniu cmentarzyska podał: W miejscu tym w ubiegłym wieku rósł las, a około 1910 r. po jego wykarczowaniu stworzono kultury, tj. wykonano melioracje, nawieziono piaskiem powierzchnię i pomieszano z warstwą górną ziemi, tworząc w ten sposób bardzo żyzny grunt dla upraw, ale niszcząc jednocześnie wielkie mnóstwo grobów, znajdujących się tuż pod powierzchnią, na głębokości nie przekraczającej czasem 50 cm. W rzeczywistości kultury (Rimpau'owskie kultury murszowe), czyli zmeliorowane bagna znajdowały się na północ od odkrytego cmentarzyska. Łużyczanie nie grzebali swoich zmarłych na bagnach.

 

  
Laski-Borek - odsłonięcie tablicy pamiątkowej w miejscu cmentarzyska kultury łużyckiej (12 maja 2006 r.)
*
Mapa ogólna Laski i okolice
*
Mapa cmentarzyska kultury łużyckiej sporządzona przez prof. Michała Ćwirko - Godyckiego,
podzielona na pola (części 1, 39, 40, 41 i 42 zaginęły w czasie wojny).
*
Legenda do mapy cmentarzyska
*
Prostokąt nr 3
Cyfry np. 383 oznaczają numer grobu (odkryto ich łącznie 1812).
*
Prostokąt nr 4
*
Prostokąt nr 5
*
Prostokąt nr 6
*
Prostokąt nr 7
*
Prostokąt nr 8
*
Prostokąt nr 9
*
  
Prostokąt nr 10
*
  
Prostokąt nr 11
*
Prostokąt nr 12
*
Prostokąt nr 13
*
Prostokąt nr 14
*
Prostokąt nr 15
*
Prostokąt nr 16
*
Prostokąt nr 17
*
Prostokąt nr 18
*
Prostokąt nr 19
*
Prostokąt nr 20
*
Prostokąt nr 21
*
Prostokąt nr 22
*
Prostokąt nr 23
*
Prostokąt nr 24
*
Prostokąt nr 25
*
Prostokąt nr 26
*
  
Prostokąt nr 26a
*
  
Prostokąt nr 27
*
  
Prostokąt nr 28
*
  
Prostokąt nr 29
*
  
Prostokąt nr 30
*
Prostokąt nr 31
*
Prostokąt nr 32
*
Prostokąt nr 33
*
Prostokąt nr 34
*
Prostokąt nr 35
*
Prostokąt nr 36
*
Prostokąt nr 37
*
Prostokąt nr 38
*
Prostokąty nr 39-42 zaginęły w okresie niemieckiej okupacji
*
Prostokąt nr 43
*
Prostokąt nr 44
*
* * *
 *

W tym samym roczniku Muzeum Archeologicznego w Poznaniu (Fontem Archaeologici Posnanienses. Annales Musei Archaelogici Posnaniensis, t. XIV, Poznań 1963), w którym prof. Michał Godycki w artykule Mapa cmentarzyska kultury łużyckiej w Laskach, pow. Kępno zamieścił obszerną mapę wykopalisk wraz ze szczegółową legendą, kolejny naukowiec – archeolog Tadeusz Malinowski w artykule Kwestia tzw. grafitowania naczyń kultury łużyckiej na przykładzie naczyń z cmentarzyska w Laskach, pow. Kępno (str. 181 – 185) poruszył sprawę odkrytej tutaj ceramiki.

Badając materiały z cmentarzyska w Laskach, pochodzące z młodszej epoki brązu i początków epoki żelaza Tadeusz Malinowski zauważył szereg naczyń posiadających metalicznie lśniącą powierzchnię. We wczesnej polskiej literaturze archeologicznej uważano, że naczynia tego typu były grafitowane. Było to błędne pojmowanie tego problemu, ponieważ grafit nie łączy się trwale z gliną, naniesiony na powierzchnię naczynia przed wypaleniem daje się łatwo usunąć po wypaleniu.

Szczególne zainteresowanie Tadeusza Malinowskiego wzbudziło naczynie nr 2999, pochodzące z grobu nr 618 (według mapy prostokąt nr 20). Jest to kubek typu „C”, datowany na V okres epoki brązu, „posiadający lekko wygięty brzeg, krótką szyjkę, płaskie dno, gładką powierzchnię koloru czarno-lśniącego, czarnego i brunatnego, zdobioną poniżej ucha kolistym dołkiem, na brzuścu zaś pojedynczymi i podwójnymi kolistymi dołkami. Wymiary naczynia: wysokość 7,8 cm, otwór 12,3 cm, średnica brzuśca 12,1 cm, dno 5,9 cm”.  

Naczynie (kubek typu "C) nr 2999 z grobu nr 618
(mapa – prostokąt nr 20).
(fot. za T. Malinowski, Kwestia tzw. grafitowania naczyń kultury łużyckiej na przykładzie naczyń z cmentarzyska w Laskach, pow. Kępno, s. 181)
  
 
*
*
Naczynie nr 2999 z grobu nr 618.Widok z obu boków i z tyłu, wyraźnie widoczna granica pomiędzy powierzchnią metalicznym połysku a powierzchnią matową.
(fot. za T. Malinowski, Kwestia tzw. grafitowania naczyń kultury łużyckiej na przykładzie naczyń z cmentarzyska w Laskach, pow. Kępno, s. 183)
* * *

Ćwirko - Godycki Michał, Wrzosek Adam, Grzechotki z grobów cmentarzyska łużyckiego w Laskach powiat kępiński [w:] "Światowit" R. 17, str. 171 - 254, 1936 - 1937.

 

Niezwykle ciekawy artykuł przybliżający nam temat odkrytej w Laskach ceramiki łużyckiej, a zwłaszcza występujących w grobach grzechotek. Często uważa się, że te gliniane naczynka, zawierające w środku kamyki bądź piasek, wydające specyficzny dźwięk związane były z grobami dzieci. Jednak obserwacje antropologiczne wykazały, że  nie możemy odkrytych grzechotek utożsamiać tylko i wyłącznie z zabawkami dziecięcymi, choć i taką funkcję mogły pełnić. Bardziej prawdopodobne, że grzechotki pełniły jakieś funkcje obrzędowe związane z kultem zmarłych lub wierzeniami na temat życia pozagrobowego.  

 

 Tablice I-XX - przykłady naczyń z cmentarzyska w Laskach
Tablica I
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica II
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica III
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica IV
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica V
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica VI
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica VII
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica VIII
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica IX
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica X
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica XI
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica XII
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica XIII
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica XIV
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica XV
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica XVI
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica XVII
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica XVIII
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica XIX
Około 1/3 naturalnej wielkości.
*
Tablica XX
Około 1/3 naturalnej wielkości.
* * *
Grzechotki z cmentarzyska w Laskach.
Tablica XXI
0,43 naturalnej wielkości.
*
Tablica XXII
0,43 naturalnej wielkości
*
Tablica XXIII
0,43 naturalnej wielkości
* * *
Przykładowy wygląd i zawartość grobów (szkice - widok z góry).

Grób nr 50 (odkryty jako 50. w kolejności).

Szkic wielkości 1/20 naturalnych wymiarów. Według mapy prof. Michała Ćwirko–Godyckiego grób nr 50 położony był w prostokącie nr 15 (dół prostokąta).

Grób zawierał 6 naczyń, z których jedno (numer 480 – tablica II) i grzechotka (nr 481) zawarte były w dużym kubkowatym naczyniu nr 479 (tablica II), a numer 484 (tablica II) znajdował się w misie nr 483 (tablica II). Kości znajdowały się w urnie nr 485 (tablica II).

Nr 479, 480 itd. oznaczają numer naczynia na tablicach z ceramiką (tablice od I do XXIII), natomiast litery a, b, c itd. oznaczają kolejność naczyń odkrywanych w danym grobie (w tym wypadku pochówek nr 50).

Nr 479 (a) – kubek o uszku z otworem wielkości na dwa palce, wznoszącym się ku górze. Uszko kończy się na granicy szyjki. Szyjka odgranicza się niewyraźnie. Dno płaskie. Wewnątrz naczynie jest czernione, zewnątrz czerniona jest tylko częściowo szyjka, poza tym szaro-brunatne.

Nr 480 (d) – czerpak w kształcie odcinka kuli. Uszko z otworem w średnicy na jeden palec, lekko wzniesione. Dno wciśnięte. Naczynie wewnątrz czernione, z zewnątrz tylko przy brzegu, poza tym szaro-brunatne.

Nr 481 (f) – grzechotka o dość wysokiej nóżce, osadzonej na podstawce, o kształcie przypominającym zwierzęcy. Z jednej strony znajduje się rożek wydłużony, a ze strony przeciwległej dwa rożki uniesione do góry, a pod nimi otworek.

Nr 482 (b) – misa o zlewającej się szyjce, nieco wygiętej na zewnątrz. Uszko z małym otworem łączy szyjkę z brzuścem. Brzeg zdobiony trzema rożkami: jeden nad uszkiem i dwa umieszczone symetrycznie. Dno naczynia płaskie. Wewnątrz misa czerniona, zewnątrz brudno-szaro-brunatna (z odcieniem zielonkawym). 

Nr 483 (c) – misa, dość wysoka, o płaskim dnie. Szyjka prawie zupełnie zlewa się z brzuścem; krawędź wygięta na zewnątrz. Uszka brak. Wewnątrz cała misa czerniona, zewnątrz czarne plamy na tle szaro-brunatnym.

Nr 484 (g) – czerpak o wzniesionym wstęgowatym uszku, z otworem średnicy palca. Dno wciśnięte. Profil otworu czerpaka nerkowaty. Wewnątrz czerpak szaro-brunatny, zewnątrz nieco jaśniejszy.

Nr 485 (k) – urna dwustożkowa, gładzona, załamanie łagodne. Dno płaskie. Zewnątrz czerwonawa, wewnątrz brundno-szaro-brunatna.  

 

*

Grób nr 781.

Szkic wielkości 1/20 naturalnych wymiarów. Według mapy prof. Michała Ćwirko–Godyckiego grób nr 781 położony był w prostokącie nr 37.

Grób zawierał 6 naczyń, z których numery 3707, 3708 i grzechotka nr 3710 znajdowały się w misie nr 3706. grób obstawiony był 5 kamieniami. Na planie grobu nie zaznaczono, że w misie (c) znajdowały się: naczynie (f) i grzechotka (g), obok naczynia (d).

Nr 3704 (a) – urna wewnątrz czerniona, zewnątrz górna część czerniona, dolna czerwono-brunatna. Na dolnej części urny o chropowatości I stopnia zaznaczone obmazywanie palcami poziome. Na środku dolnej części występują 4 listwy trójguzkowe, a na załamaniu zaokrąglonym 2 guzki. Dno lekko wklęsłe.

Nr 3705 (b) – naczynie dwustożkowe (rodzaj kubka) o załamaniu lekko zaokrąglonym. Uszko z małym otworem znajduje się nad załamaniem. Dno płaskie. Wewnątrz naczynie czernione. Zewnątrz górna część czerniona, dolna popielato-brunatna.

Nr 3706 (c) – misa. Szyjka zlewa się z brzuścem. Uszko sztabkowate, umieszczone poniżej szyjki, z małym otworem. Brzeg nad uszkiem zdobią dwa różki podwójne. Dno płaskie. Wewnątrz misa czerniona, zewnątrz szyjka czerniona, reszta brunatna.

Nr 3707 (f) – czerpak o uchu taśmowatym, wznoszącym się pionowo, kończącym się na granicy lekko zaznaczonej szyjki. Dno płaskie. Wewnątrz w ¾ czerniony, zewnątrz przy brzegu czerniony, poza tym jasno-brunatny.

Nr 3708 (d) – kubek dwustożkowy. Ucho taśmowate, lekko wznoszące się ku górze. Wielkość otworu uszka na 1 palec. Dno płaskie. Wewnątrz czerniony. Zewnątrz górna część czerniona, reszta szarawo-brunatna.

Nr 3709 (e) – naczynie jajowate o powierzchni chropowatej I stopnia. Uszka sztabkowate z małymi otworami. Wewnątrz naczynie szaro-brunatne, zewnątrz czerwonawo-brunatne. Dno płaskie.

Nr 3710 (g) – grzechotka dwustożkowa o zaokrąglonym załamaniu brzuśca. Szyjka krótka, zakończona dwoma rożkami. Przedziurawienie w dolnej części szyjki.

 
*
Grób nr 797.

Szkic wielkości 1/10 naturalnych wymiarów. Według mapy prof. Michała Ćwirko–Godyckiego grób nr 797 położony był w prostokącie nr 37.

Grób zawierał 12 naczyń. W misie nr 3785 znajdowały się 3 naczynia i grzechotka, a w misie nr 3789 znajdowały się 2 naczynia. Reszta naczyń stała pojedynczo.

Nr 3782 (a) – urna dwustożkowa, o załamaniu brzuśca lekko zaokrąglonym. Dolna część ma powierzchnię chropowatą I stopnia. Poniżej załamania występują 4 listwy czteroguzowe. Wewnątrz urna czerniona, zewnątrz przy brzegu czerniona, reszta szaro-brunatna.

Nr 3783 (b) – naczynie jajowate, o powierzchni chropowatej II stopnia. Znać ślady mazania w kierunku skośnym. Szyjka krótka. Uszka umieszczone na górnej granicy brzuśca, sztabkowate z małymi otworami. Dno lekko wklęsłe. Wewnątrz naczynie czernione, zewnątrz czerwonawo-brunatne.

Nr 3784 (e) – misa. Szyjka zlewa się z brzuścem. Uszko sztabkowate z małym otworem. Brzeg ornamentowany 4 rożkami, ułożonymi na krzyż. Dno płaskie. Wewnątrz misa czerniona, zewnątrz szyjka czerniona, reszta szaro-brunatna.

Nr 3785 (d) – misa z szyjką zaznaczoną. Uszko sztabkowate łączy szyjkę z brzuścem. Nad uchem rożek, po bokach 2 rożki symetryczne. Dno płaskie. Wewnątrz misa czerniona z połyskiem, zewnątrz szyjka czerniona, reszta brunatno-popielata.

Nr 3786 (n) – czerpak. Ucho lekko wznoszące się, taśmowate, otwór wielkości małego palca. Dno płaskie. Wewnątrz naczynie czernione, zewnątrz czernione przy brzegu, reszta szaro-brunatna.

Nr 3787 (l) – czerpak nieco niższy od strony ucha. Uszko taśmowate, lekko wznoszące się ku górze, z otworem na mały palce. Dno lekko wciśnięte. Wewnątrz czerniony, zewnątrz czarno-brunatny.

Nr 3788 (m) – kubek o dość ostrym załamaniu brzuśca. Uszko taśmowate wznosi się lekko ku górze. Otwór o średnicy przekroju grubego ołówka. Uszko kończy się nad załamaniem brzuśca. Otwór kubka nerkowaty. Dno płaskie. Wewnątrz kubek czerniony, zewnątrz czerniony do połowy, reszta szaro-brunatna.

Nr 3789 (f) – misa o lekko zaznaczonej szyjce. Uszko sztabkowate, łączące szyjkę z brzuścem. Otwór ucha mały. Nad uchem rożek; po bokach dwa rożki umieszczone symetrycznie. Dno wklęsłe. Wewnątrz naczynie czernione, zewnątrz tylko szyjka czerniona, a reszta szaro-brunatna.

Nr 3790 (o) – naczynie kubkowate o słabo zaznaczonej szyjce. Ucho ułamane, kończy się powyżej granicy szyjki. Dno bardzo lekko wklęsłe. Wewnątrz naczynie czernione, zewnątrz czernione tylko przy krawędzi, reszta szaro-brunatna.

Nr 3791 (p) – czerpak znacznie niższy po stronie ucha. Uszko wstęgowate z otworem na 1 palec, kończy się na granicy szyjki, która jest dobrze zaznaczona. Dno wciśnięte. Wewnątrz na pół czerniony, zewnątrz tylko przy brzegach, reszta szaro-brunatna.

Nr 3792 (g) – naczynie dwustożkowe o wyraźnym załamaniu brzuśca. Uszka sztabkowate z maleńkimi otworami, umieszczone są nad załamaniem. Dno płaskie. Wewnątrz naczynie czernione, zewnątrz do połowy, reszta szaro-brunatna.

Nr 3793 (h) – czerpak. Kształt otworu prawie nerkowaty. Uszko taśmowate, wznosi się lekko; wielkość otworu ucha na palec. Dno płaskie. Wewnątrz naczynie czernione, również zewnątrz w 1/3 od strony ucha, reszta szaro-brunatna.

Nr 3786 (e) – grzechotka dwustożkowa z łagodnym załamaniem brzuśca i dość długiej szyjce. Zakończenie szyjki wykazuje dążność do wytworzenia rożków. Przedziurkowanie szyjki znajduje się w górnej części.

Nr 3794 (k) – grzechotka dwustożkowa o dość niskiej szyjce przedziurkowanej w środku. Szyjka zakończona wyraźnymi rożkami. Załamanie brzuśca grzechotki dość ostre.

 
*
Grób nr 1393.

Szkic wielkości 1/10 naturalnych wymiarów. Według mapy prof. Michała Ćwirko–Godyckiego grób nr 1393 położony był w prostokącie nr 29.

Grób zawierał 6 naczyń, z których nr 6525 znajdowało się w naczyniu nr 6526. naczynie 6524 leżało na boku.

Nr 6521 (a) – naczynie jajowate. Wewnątrz czernione, zewnątrz brunatne, o powierzchni chropowatej II stopnia. Dno lekko wklęsłe.

Nr 6522 (b) – miseczka. Szyjka dobrze zaznaczona. Uszko sztabkowate z otworem małym, zaczyna się od granicy szyjki, a kończy na brzuścu. Na krawędzi umieszczone są symetrycznie dwa rożki podwójne. Wewnątrz misa czerniona z połyskiem, zewnątrz czerniona, reszta szaro-brunatna. Dno płaskie.

Nr 6523 (c) – naczynie jajowate. Powierzchnia chropowata I stopnia, obmazywana palcami ukośnie. Dno płaskie. Wewnątrz naczynie czernione, zewnątrz szaro-brunatne.

Nr 6524 (d) – naczynie jajowate o powierzchni chropowatej I stopnia. Uszka szatbkowate z otworami małymi. Dno płaskie. Wewnątrz naczynie czernione, zewnątrz szaro-brunatne.

Nr 6525 (e) – naczynie w rodzaju głębokiego czerpaka lub kubka. Ucho ułamane, dno płaskie. Wewnątrz naczynie czernione, zewnątrz do połowy czernione z połyskiem, reszta szaro-brunatna.

Nr 6526 (g) – czerpak o uszku taśmowatym z otworem o średnicy ołówka. Dno płaskie, słabo zaznaczone. Czerpak wewnątrz czerniony z połyskiem, zewnątrz czerniony do połowy, reszta szaro-brunatna.

Nr 6527 (f) – grzechotka dwustożkowa o lekko zaokrąglonym załamaniu brzuśca. Szyjka krótka z dwoma rożkami. Przedziurkowanie w górnej części szyjki.

 
*

Grób nr 1430.

Grób zawierał 5 naczyń stojących pojedynczo. Naczynie nr 6726 leżało bokiem koło misy nr 6724, która była odwrócona dnem do góry.

Nr 6721 (a) – naczynie jajowate o szyjce lekko zaznaczonej. Uszka sztabkowate, z otworami małymi, zaczynają się na granicy szyjki, kończą na brzuścu. Powierzchnia dolnej części począwszy od szyjki chropowata (I stopień). Dno płaskie, wewnątrz naczynie czernione, zewnątrz szyjka czerniona, reszta brunatna.

Nr 6722 (b) – naczynie jajowate. Uszka sztabkowate z otworami maleńkimi. Dno płaskie. Powierzchnia chropowata I stopnia. Wewnątrz naczynie czernione, zewnątrz brudno-brunatne.

Nr 6723 (c) – naczynie jajowate o uszkach sztabkowatych z małymi otworami. Dno płaskie. Wewnątrz naczynie szaro-brunatne, zewnątrz brudno-brunatne.

Nr 6724 (d) – miseczka. Szyjka zaznaczona. Uszko sztabkowate, z małym otworem, zaczyna się na granicy szyjki, a kończy na brzuścu. Nad uszkiem rożek oraz dwa symetryczne po bokach. Dno płaskie. Wewnątrz naczynie czernione z połyskiem, górna część zewnątrz również czerniona, reszta szaro-brunatna.

Nr 6725 (e) – grzechotka w kształcie podziurkowanej beczułki. Przy granicy górnej uwypuklają się w płaszczyźnie poziomej dwa guzki, przedziurkowane w kierunku pionowym.

Nr 6726 (f) – czerpak. Uszko taśmowate, o otworze na mały palec. Dno wciśnięte. Wewnątrz naczynie czernione z połyskiem, zewnątrz do połowy czernione, reszta szaro-brunatna.

 
*

Pragnę poruszyć jeszcze sprawę kontrowersji wokół wielkości i znaczenia cmentarzyska w Laskach. Istnieją bowiem opinie, że naszą lokalną archeologiczną sensację przyćmiło cmentarzysko w Kietrzu – mieście w województwie opolskim, w powiecie głubczyckim, położonym w południowej części Płaskowyżu Głubczyckiego, nad rzeką Troją (dorzecze Odry).

Historycy i badacze zdecydowanie zaliczają stanowisko w Kietrzu do pozostałości po kulturze łużyckiej (Marek Gedl, Wczesnołużyckie groby z konstrukcjami drewnianymi, Wrocław 1983). Badania prowadzono tutaj w latach 1930 - 1942 oraz w latach 1956 - 1980. W trakcie tych prac odkryto 3680 grobów, czyli ponad dwukrotnie więcej niż w Laskach. Badania pozwoliły ustalić, że cmentarzysko w Kietrzu było używane od II okresu epoki brązu aż po środkową fazę okresu lateńskiego czyli około 1450 lat!

Kietrzańskie cmentarzysko zawiera olbrzymią ilość różnorodnych grobów, które pochodzą z szerokiej ramy czasowej obejmującej blisko półtora tysiąca lat. Powstaje problem ustalenia przynależności kulturowej każdego z tych grobów, bowiem niektóre ze sposobów chowania zmarłych, jak na przykład pochówki ciałopalne, w przypadku których szczątki spalonych zmarłych chowano w drewnianych skrzyniach, nie należą, do żadnej grupy kultury łużyckiej. Natomiast samo wyposażenie z wielu grobów potwierdza ich przynależność do wczesnej fazy śląskiej grupy kultury łużyckiej.

Należy podkreślić, jak już wspomniałem na początku tego artykułu, że na cmentarzysku w Laskach, gdzie odkryto „zaledwie” 1812 grobów, znajdowało się z pewnością o wiele więcej pochówków, które niestety w wyniku prowadzonych prac polowych zostały uszkodzone i zdewastowane. Cmentarzysko w Laskach funkcjonowało około 500 lat, natomiast w Kietrzu około 1450 lat. Dzieląc liczbę odkrytych grobów przez przybliżony czas istnienia otrzymane wyniki przemawiają na korzyść cmentarzyska w Laskach. Powyższe liczby i lokalny patriotyzm pozwalają mi uznać, że cmentarzysko w Laskach w ścisłym kontekście kultury łużyckiej jest jednak największe.

 
cmentarzyskoliczba grobówczas istnienia cmentarzyskaśrednia - ilość grobów przypadająca na rok
LASKI1812około 500 lat1812 : 500 = 3,62
KIETRZ3680około 1450 lat3680 : 1450 = 2,58
 

Na zakończenie zacytuję słowa Stanisława Janosza, który w artykule Sprawozdanie z działalności Muzeum Archeologicznego w Poznaniu w 1961 r. podaje, że w wymienionym w tytule roku zakończono proces „przekazywania zabytków z cmentarzyska kultury łużyckiej w Laskach do muzeum regionalnego w Kępnie”. Chcąc więc zobaczyć ślady prehistorycznych mieszkańców Lasek i okolicy należy udać się do Muzeum Ziemi Kępińskiej w Kępnie.