Home
Prezentacje
Wspomnienie
Źródła
 
Home
Spór o patronat i sprawa budowy kościoła w Laskach
Oceny: / 23
KiepskiBardzo dobry 
Redaktor: Łukasz Kamiński   
20.01.2014.

 

Spór o patronat i sprawa budowy kościoła w Laskach w świetle dokumentów Archiwum PAN w Poznaniu

 

         W 2013 r. w czasie przygotowań do publikacji „Pamięć, Nauka i Praca” poświęconej zarysowi dziejów Fundacji „Nauka i Praca” w Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu wśród dokumentów dotyczących Fundacji udało się natrafić na akta związane z historią parafii w Laskach.

Rektor Uniwersytetu Poznańskiego prof. Heliodor Święcicki zakupił w 1923 r. od Konrada von Loesch majątek ziemski Laski. Przekazując go następnie na rzecz Fundacji „Nauka i Praca” sprawił, że obowiązki patronackie wobec kościoła w Laskach ciążące nad właścicielem majątku spadły na Fundację.

Jak wiadomo, w latach trzydziestych Fundacja przeżywała problemy finansowe związane z kryzysem gospodarczym. Obok spadku wartości produkowanych płodów rolnych i zmniejszenia swych dochodów instytucja ta zgodnie ze swym statutem musiała fundować stypendia i zapomogi dla studentów oraz wspomagać polską naukę. Z rozwagą i wielką gospodarnością obchodzono się z każdą złotówką. Kurator Fundacji Cyryl Ratajski wystosował do Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu następujące pismo:

Fundacja „Nauka i Praca” imienia Rektora Heliodora Święcickiego w Poznaniu, zastąpiona przez niżej podpisanego Kuratora, jest od 1923 r. właścicielką majętności Laski (pow. Kępno).

W Laskach znajduje się kościołek drewniany, jako filia kościoła parafialnego w Trzcinicy.

Proboszcz Trzcinicki ks. Falkowski uważa, że Fundacja jako właścicielka dawnego obszaru dworskiego w Laskach ma prawo i obowiązki patrona nad kościółkiem w Laskach.

Stanowisko jego jest poparte memoriałem profesora seminarium duchownego ks. dr Józefa Nowackiego z Poznania, który w odpisie załączam.

         Poprzedni właściciele majętności Laski von Loeschowie zaprzeczali istnieniu patronatu i uzyskali potwierdzenie swego stanowiska dekretem rejencji poznańskiej z dnia 5 czerwca 1886 r.

         Wobec tego że proboszcz parafii Trzcinickiej grozi mi procesem o uznanie patronatu, proszę uprzejmie Urząd Wojewódzki o udzielenie mi odpisu dekretu rejencji poznańskiej z dnia 5 czerwca 1886 r.[1]


[1] Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu (dalej APAN), P. III – 70, Patronat katolickiego kościoła filialnego w Laskach (powiat Kępno), pismo Kurator Fundacji „Nauka i Praca” Cyryla Ratajskiego do Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu, Poznań 19 listopada 1936 r.  

 

 

Do powyższego listu prezydent Cyryl Ratajski dołączył odpis wyciągów z dokumentów, przygotowanych dla księdza Wiktora Falkowskiego przez ks. prof. Józefa Nowackiego, pełniącego w latach 1933-1964 funkcję dyrektora Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu[1].

Odpis O patronat kościoła filialnego w Laskach, ks. prof. Józef Nowacki.

„Kościół niegdyś parafialny tytułem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Rocha w Laskach, już od kilku wieków afiliowany kościołowi parafialnemu w Trzcinicy, dekanatu kępińskiego, był zawsze i jest patronatu prywatnego dziedziców Lasek. Ciężary patronackie spoczywały zawsze na majątku Laski. Ten stan prawny aż do połowy zeszłego stulecia nigdy nie był zaczepiony. Świadczą o powyższem wizytacje i inne akty urzędowe.

1. Obecny kościół drewniany wystawiony został w r. 1627 kosztem dziedziców majątku Laski /cf. m. i akt tradycji probostwa z r. 1847/.

2. Z wizytacji archidiakona wrocławskiego Sebastiana z Rostoki z r. 1651 /Jungnitz, Visitationsberichte der Diozese Breslau, Erster Teil, Breslau 1902, str. 170/:   Habet ecclesia Trzcinnicensis filialem in Lasky ligneam in honorem Beatissimae Virginis Assumptae dedicatam sub iure patronatus praedicti domini a Turnow /scil. Gabrieli a Tornow/. Tłumaczenie: „Kościół w Trzcinicy ma drewnianą filię w Laskach pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oddaną zgodnie z prawem patronatu przez wyżej wymienionego pana z Turnow (Tarnowa?) /domyślnie Gabriela z Tarnowa (Tarnowskiego)/”.  

3. Z wizytacji Wawrzyńca Joannstona z r. 1670 /Jungnitz, Visitationsberichte der Diozese Breslau, Erster Teil, Breslau 1902, str. 774/: Capella Laskoviensis… Jus patronatu capellae huius ad hereditarios dominos in Laski spectat. Tłumaczenie: „Kaplica Laskowska… Prawo patronatu kaplicy należy do dziedzicznych właścicieli Lasek”.

4. Z wizytacji Jana Libora z r. 1797 31 V /Akta Kurii Arcybiskupiej w Poznaniu: Trzcinica, Generalia nr 1 vol. II pod r. 1854/: Ecclesia sub titulo Assumptae B. Marie V et. S. Rochi C. tota ex ligno fabricate in bono statu. Conservatio eius pertinet ad patronum pronunc ad monasterium Claremontanum. Tłumaczenie: „Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Świętego Rocha wybudowany w całości z drewna w dobrym stanie. Zachowanie patronatu należy do Zakonu Jasnogórskiego”. Nulla ratiocinia exsistunt et cum ecclesia nullos alios proventus habeat quam ex sacculo, pulus et candelis, hi autem non sufficiunt ad expensas ecclesiae, ab aula Laskoviensi omnia ad ecclesiam necessaria dantur et comparantur; igitur ecclesia adhuc aulae debet, sed quantum, ignoratur, cum Nulla ratiocinia exhibita fuerint.

5. Z recesu separacji gruntów w Laskach z 21 VI 1825 r. /Akta dekanatu kępińskiego  B. b. IV. Laski nr 3: Akta budowlane/: Sowohl zur Bezäunung des Begräbnisplatz als auch zur Reparatur der Kirche hat aber das Dominium Laski das nötige Holz unentgeltlich hergegeben. Tłumaczenie: „Zarówno do ogrodzenia cmentarza jak również do remontu kościoła dominium Laski pożyczyło bezpłatnie niezbędne drewno“.

6. Z wizytacji dziekańskiej z dnia 29 grudnia 1826 r. /Akta Kurii Arcybiskupiej w Poznaniu: Visitatio decanatus Kępensis, Generalia nr 3 vol. II/: Haec ecclesia parochialis /scil. Trzcinicensis/ habet unam ecclesiam filialem in villa Laski sitam, ligneam, reparatione indigentem, in qua quavis Dominica tertia parochialia Divina a parocho Trzcinicensis per solvuntur, et est sub titulo B.V. Mariae in Coelum Assumptae. Utrum consecrata vel. tantum benedicta, ob defectum signorum et documentorum non constat. Patronus ecclesiae huius filialis, ad quem reparatio eiusdem pertinet, est dominium Laski, pro tempore Serenissimus Rex Bavariae.

Capitulum V. De ecclesia filiali in Laski… Intus est haec ecclesia sat pulchre deornata, quia ante tres annos multa ad meliorem ordinem in ea redacta ac reparata sunt tam ex cassa ecclesiae quam ex contributione parochianorum et maxime a dominio.  

7. Na tle ciężarów patronackich nie było aż do połowy zeszłego stulecia żadnych zasadniczych trudności ze strony dominium Laski, pojawiły się one dopiero od roku 1854 w związku z potrzebą nowego ogrodzenia kościoła i cmentarza. Pełnomocnik małoletnich dziedziców Lasek i zarazem patronów, sukcesorów radcy handlowego Loescha, radca Bayer, uznał w piśmie swem z 25 VII 1855 r. zasadniczo istnienie patronatu, ale wyraził mylny i sprzeczny z prawem krajowym pogląd, jakoby powinności patronów względem kościoła w Laskach wynikały z ich dobrej woli, a nie z tytułu patronatu /Akta Kurii Arcybiskupiej, Trzcinica, Generalia nr 3, vol. II; Akta dekanatu kępińskiego B.b.IV Laski nr 3: Akta budowlane/.

8. Z aktu tradycji kościoła w Laskach z 8 V 1860 r. /Akta Kurii Arcybiskupiej, Trzcinica, Generalia nr 3, vol. II; Akta dekanatu kępińskiego B.a.X Trzcinica nr1, Dokumenty/: Kościół filialny w Laskach. A. Stan jego materialny.

a. Kościół filialny w Laskach, pod tytułem N.M.P. Wniebowziętej, kosztem dziedziców Lasków wystawiony w r. 1627, jest drewniany, w dość dobrym stanie, pokryty szkudłami. Długość jego wynosi 35 łokci, szerokość 10, a wysokość 7 łokci. Potrzebuje nowego pobicia dachu, do którego dziedzic dóbr Lasków i parafianie do dóbr Laskowskich należący, pierwszy w 2/3 częściach a ostatni w 1/3 części kosztów przyłożyć się oświadczyli swą gotowość. Reparacja ta za staraniem rządcy kościoła niezawodnie jeszcze w tym roku nastąpi.

b. Dzwonnica…

c. Cmentarz naokoło kościoła leżący w r. 1857 kosztem patrona i parafian wspaniałym i trwałym płotem sztakietowym zielono pokostowanym ogrodzony, na którym znajduje się krzyż z figurą żelazną Ukrzyżowanego Zbawiciela kosztem Wielmożnej Pani Loesch patronki i dziedziczki Lasków, wdowy po radcy handlowym Fryderyku Loesch.

Onus fabricae [w prawie kościelnym ciężar utrzymywania i polepszania budynków kościelnych – przyp. Ł. K.] co do kościoła laskowskiego ciąży w 2/3 częściach na patronie, którym jest każdorazowy dziedzic Lasków z przyległościami, obecnie referendariusz regencyjny Wielmożny Loesch, a w 1/3 części na parafianach do dóbr laskowskich należących. Obecnie dziedzic Lasków nie chce przyznać obowiązku patronatu, którego mu jednakże kolegium kościelne udowodnić mu nie omieszka na mocy dokumentacji i obserwacji.

9. W latach 1871 i następnych oraz 1883 i następnych toczyła się sprawa o gruntowną reparację kościoła laskowskiego. Dziedzic miejscowy landrat von Loesch wzbronił się ponieść jakiegokolwiek świadczenia z tytułu patronatu. Sprawa zaczęła się w r. 1871, przeciągnęła się do r. 1874, akta leżały u adwokata Szafarkiewicza, który procesu nie wdrożył, ostatecznie z powodu walki kulturnej [kulturkampf – przyp. Ł. K.] Konsystorz Arcybiskupi kazał dekretem swym z 25 II 1874 r. chwilowo jej zaniechać. Przez cały kilkunastoletni okres walki kulturnej nie można było ze zrozumiałych względów w tej sprawie ruszyć z miejsca. Komisarz rządowy dla zarządu majątku archidiecezji poznańskiej parł pozornie do zniewolenia pana Loescha do świadczeń na rzecz reparacji kościoła, w rzeczy samej jednakże pan Loesch, cieszący się jako landrat pruski wszelkimi względami władz państwowych administracyjnych, uzyskał korzystny dla siebie wyrok regencji poznańskiej z 5 czerwca 1886 r. /Akta Kurii Arcybiskupiej: Laski Sp nr 30, Budowa i reparacja kościoła/.

Kościołowi laskowskiemu zostawiono otwartą drogę sądową, lecz w atmosferze zbyt wielkiego ucisku religijnego w okresie walki kulturnej i w braku dostatecznego materiału dowodowego dozór kościelny procesu nie wytoczył.

         Przytoczone powyżej akta urzędowe z XVII – XIX wieku dowodzą ponad wszelką wątpliwość, że patronat względem kościoła parafialnego afiliowanego w Laskach był realny, przywiązany do majątku Laski z przynależnościami. W tym względzie nie zaszły w ciągu XIX stulecia żadne akty, któryby zmieniły dawny stan prawny w kwestii patronatu.

O dokument erekcyjny kościoła parafialnego w Laskach z roku 1627 należałoby udac się do Archiwum Arcybiskupiego we Wrocławiu, gdyż dekanat kępiński należał do końca XVIII stulecia do diecezji wrocławskiej.

Poznań, dnia 30 kwietnia 1935 r., l. dz. 377/35, Archiwum Archidiecezjalne.


[1] Wielką zasługą księdza profesora Józefa Nowackiego jest przeprowadzenie koncentracji archiwaliów w Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu a przede wszystkim fachowa inwentaryzacja całego zasobu, umożliwiająca korzystanie ze zbiorów przez historyków. Ks. prof. Józef Nowacki jest również autorem monumentalnej pracy "Archidiecezja Poznańska w granicach historycznych i jej ustrój", wydanej nakładem księgarni św. Wojciecha w Poznaniu w 1964 r.

 

Kolejnym aktem wśród natrafianych źródeł był odpis dokumentu z 1892 r. dotyczący wyboru rady parafialnej w Laskach i potwierdzający sprawowanie patronatu nad kościołem w Laskach przez właściciela tutejszego majątku. Dokument spisany jest w języku niemieckim:

Es wird auf Grund der Verordnung vom 27 September 1875 hiermit bescheinigt, dass der in Folge des Gesetzes vom 20. Juni 1875 gewählte Vorstand der katolischen Kirche zu Laski, Kreis Kempen aus den nachst Personen besteht und zwar:

A. den von der Gemeinde gewählten Mitglieder:

   1. Anton Żłobiński, Wirth aus Laski, Vorsitzender;

   2. Johann Podejma, Wirth aus Laski, Stellvertreter;

   3. Johann Domagała, Wirth aus Laski, Rendant;

   4. Peter Chwołka, Wirth aus Laski, Wirth aus Smardze;

   5. Paul Sobczyk, Wirth aus Laski;

   6. Thomas Balcerzak, Wirth aus Laski.

B. Patron der Kirche ist der Eigentümer des Ritterguts Laski Königlicher Landrath von Loesch zu Langhelwigsdorf.

Posen den 4 Februar 1892

pieczęć Königlicher Regierungs-Präsident zu Posen, podpis nieczytelny[1].

 

W wolnym tłumaczeniu treść dokumentu brzmi następująco:

Niniejszym zaświadcza się, na podstawie rozporządzenia z dnia 27 września 1875 r., które z kolei wynika z ustawy z dnia 20 czerwca 1875 r., że wybrano zarząd (radę parafialną) kościoła katolickiego w Laskach, powiat Kępno, składający się z następujących osób:

A. członkowie wybrani przez społeczność (parafian):

  1. Antoni Żłobiński, gospodarz z Lasek, przewodniczący;

  2. Jan Podejma gospodarz z Lasek, zastępca;

  3. Jan Domagała, gospodarz z Lasek, sekretarz;

  4. Piotr Chwołka gospodarz ze Smardzy;

  5. Paweł Sobczyk, gospodarz z Lasek;

  6. Tomasz Balcerzak, gospodarz z Lasek. 

B. Patronem kościoła jest właściciel dóbr rycerskich Laski królewski starosta (naczelnik powiatu) von Loesch z Pogwizdowa.

Poznań 4 luty 1892 r.

pieczęć Prezydent Rejencji Poznańskiej


[1] APAN Poznań, P. III – 70, 1892.

 

 

Odpis wyciągów z dokumentów archiwalnych, przygotowanych dla księdza Wiktora Falkowskiego przez ks. prof. Józefa Nowackiego przekonały ostatecznie Cyryla Ratajskiego o tym, że patronat nad kościołem w Laskach od wieków należał i należy do właściciela majątku Laski, którym była wówczas Fundacja „Nauka i Praca”.

Nastąpiło porozumienie pomiędzy proboszczem parafii Trzcinica a kuratorem Fundacji „Nauka i Praca”. Zaniechano planów gruntownego remontu drewnianego kościoła, którego stan coraz bardziej się pogarszał, a w zamian podjęta została decyzja o budowie nowego, murowanego kościoła w Laskach dla katolickich wiernych. Wspomnieć należy, że miejscowość posiadała już jeden murowany kościół, należący jednak do społeczności ewangelickiej, wybudowany w 1879 r.

W jednym z listów Cyryla Ratajskiego do księdza Wiktora Falkowskiego fundacyjny kurator pisał:

Powołując się na wczorajszą rozmowę z Wielebnym Ks. Proboszczem w sprawie budowy nowego kościoła w Laskach, potwierdzam uprzejmie odbiór pisma Jego do mnie z dnia 19 kwietnia 1938 r. oraz odpis atestu legitymacyjnego. Wystawionego przez prezesa rejencji poznańskiej w dniu 4 lutego 1892 r.

Jako Kurator Fundacji „Nauka i Praca” im. Rektora Święcickiego zdaję w imieniu majętności Laski następujące oświadczenie:

  1. Przyjmuję do wiadomości, że prezes rejencji poznańskiej w r. 1892 poświadczył byłemu właścicielowi majętności Laski p. Loeschowi, że jest patronem kościoła katolickiego w Laskach.
  2. Co do kosztów utrzymania mającego się budować nowego kościoła w Laskach, zniewolony jestem podtrzymać swoje oświadczenie z dnia 5 kwietnia 1938 r., uważając, że utrzymanie nowego kościoła będzie zapewnione przez dobrowolne daniny lub podatki kościelne, do których właściciel majętności Laski będzie pociągany na równi z innymi parafianami według klucza, ustalonego przez powołane do tego czynniki.

Z głębokiem poważaniem Cyryl Ratajski – Kurator Fundacji „Nauka i Praca” im. Rektora Heliodora Święcickiego.

 

Światło na kolejne wydarzenia rzuca odręczna notatka Cyryla Ratajskiego:

Dnia 9 lipca 1938 r. wręczyłem w towarzystwie p. inż. Osińskiego ks. prob. Falkowskiemu w Trzcinicy szkic kościoła w Laskach, nadesłany mi listem z dnia 28 czerwca 1938 r. p. inż. Cybichowskiego.

         Kościół przewiduje 508 m2 zabudowanej przestrzeni o 500 miejscach siedzących i 800 stojących. Koszt 120.000 zł, w tem wieży (38 m wysokiej) na 17.000 zł, kościoła 103.000 zł. Wieża ma pomieścić na poziomie kościoła mauzoleum śp. Rektora Święcickiego, a kościół obejmować kaplicę ogrzewalną (babtisterium).

Wyraziłem pogląd, że wieża może być wyższą, a więc i kosztowniejszą.

Cyryl Ratajski.

 

Kolejna notatka Cyryla Ratajskiego z dnia 28 lipca 1939 r. informuje:

Odbyłem konferencję z ks. prob. Falkowskim w obecności p. Burzyńskiego. Rada Kościelna uchwaliła przyjąć projekt p. Cybichowskiego budowy kościoła z wieżą kościelną, zakrystią, kaplicą i osobnem mauzoleum jako pendant wieży. Kosztorys: 125.000 zł. Fundacja płaci 2/3 kosztów kościoła oraz 100 % kosztów mauzoleum. P. Cybichowski otrzyma 3.000 zł za projekt oraz 1.000 zł za nadzór.

Ks. proboszcz nadeśle mi odpisy uchwał Rady Kościelnej.

C. Ratajski.

        

W liście z 30 sierpnia 1938 r. kurator pisał do proboszcza trzcinickiego:

Wielebny Ksiądz Proboszcz Wiktor Falkowski, Trzcinica.

Na list Wielebnego Księdza Proboszcza z dnia 17 sierpnia br. Donoszę uprzejmie, że:

a)     P. architekt Inż. Cybichowski wykonał dotychczas jedynie szkic projektu przyszłego kościoła w Laskach. Jeżeli szkic ten uzyskał aprobatę Kurii Arcybiskupiej i tutejszej Rady Kościelnej, to należałoby obecnie zamówić u p. Inż. Cybichowskiego już właściwy projekt kościoła. Projekt ten wykonałby on już z kopią potrzebną do akt kurii. Zamówienie właściwego projektu należy do kompetencji tutejszej Rady Kościelnej.

b)     Z listu z dnia 17 sierpnia br. Wynika, że Rada Parafialna na posiedzeniu z dnia 8 sierpnia br. Przyjęła do wiadomości oświadczenie Wikariusza Generalnego Księdza Biskupa Dymka, który stwierdził, że mauzoleum dla śp. Rektora Święcickiego może się mieścić pod wieżą nowego kościoła w Laskach. Uważam,że przyjęcie jedynie do wiadomości przez radę parafialną oświadczenia Księdza biskupa Dymka jest ze względów formalnych niewystarczające. Uprzejmie prosiłbym zatem Wielebnego Księdza Proboszcza, aby był łaskaw nadesłać na moje ręce lub do zarządu Fundacji wyraźną uchwałę rady parafialnej, wyrażającą zgodę na wybudowanie mauzoleum pod wieżą przyszłego kościoła ldla śp. Rektora Święcickiego na warunkach, które już były uzgadniane t.j. że Fundacja nasza finansuje budowę kościoła w dwóch trzecich częściach oraz buduje na własny koszt wieżę i wyposażenie mauzoleum.

Łączę dla Wielebnego Księdza Proboszcza wyrazy prawdziwego poważania

[podpis] Cyryl Ratajski – Kurator Fundacji „Nauka i Praca” im. Rektora Heliodora Święcickiego.

 

Ksiądz Falkowski pisał do Kuratora w liście z dnia 26 września 1938 r.:

Wielmożny Pan Prezydent Ratajski

Kurator Fundacji „Nauka i Praca” w Poznaniu.

         Parafianie zwołani na zebranie parafialne w Laskach dnia 25 września br. oświadczyli przeważającą większością głosów, że ożywieni są nadal chęcią budowania kościoła z pomocą Fundacji „Nauka i Praca”. Jednak obawiają się nadmiernych ciężarów na wewnętrzny wystrój kościoła nowego. Dlatego parafianie proszą pokornie Szanownego Pana Prezydenta, aby im łaskawie zapewnił ze swej strony poniesienie kosztów w 2/3 częściach odnoszących się również do wystroju wewnętrznego tegoż kościoła.

Z prawdziwem poważaniem

Wiktor Falkowski

Proboszcz

 

Notatka Cyryla Ratajskiego.
(źródło APAN, P. III - 70)
  
List księdza Wiktora Falkowskiego do Cyryla Ratajskiego.
(źródło APAN, P. III - 70) 
  

W dniu 3 października 1938 r. Kuria Arcybiskupia w Poznaniu wystosowała do proboszcza parafii Trzcinica następujące pismo:

Wielebny Ksiądz Proboszcz Wiktor Falkowski w Trzcinicy

Niniejszym zatwierdzam uchwałę tamtejszej Rady Parafialnej z dnia 8 września b.r. wyrażającą zgodę na pobudowanie mauzoleum dla zwłok ś.p. rektora Święcickiego.

 /-/ X Bp. Dymek

Wikariusz Generalny

/-/ X. Jedwabski

 

Wiadomością tą szybko podzielił się proboszcz trzcinicki z kuratorem Fundacji, bowiem już 6 października 1938 r. napisał list o treści:

Wielmożny Pan Prezydent Ratajski

Kurator Fundacji „Nauka i Praca" w Poznaniu.

W załączeniu przesyłam dekret Kurii Arcybiskupiej zatwierdzający uchwałę Rady Parafialnej na pobudowanie mauzoleum dla zwłok ś.p. Rektora Święcickiego do łaskawej wiadomości.

         Równocześnie zapytuję uprzejmie Szanownego Pana Prezydenta, czy obecnie mogę wysłać wniosek do Województwa o zezwolenie na budowę Kościoła w Laskach według projektu p. inż. Cybichowskiego.

Z prawdziwem poważaniem Wiktor Falkowski.

 

Pod pismem proboszcza Kurator dopisał komentarz:

Odpisałem:

Dziękuję najuprzejmiej za nadesłanie pisma Kurii Arcybiskupiej z dnia 3 października 1938 r., którego oryginał zwracam W. Ks. Proboszczowi w załączeniu, a którego odpis włączyłem do akt Fundacji.

Zgadzam się na to, ążeby wysłać wniosek o zezwolenie na budowę Kościoła w Laskach według szkicu inż. Cybichowskiego do Urzędu Wojewódzkiego. Z głębokiem poważaniem C.R.

Mieszkańcy Lasek wraz z proboszczem wystosowali kolejną prośbę do kuratora Fundacji. Ksiądz Wiktor Falkowski w liście z 19 grudnia 1938 r. pisał:

Szanowny Panie Prezydencie!

Imieniem moich parafian proszę uprzejmie Szanownego Pana Prezydenta o łaskawe przyjęcie protektoratu nad budową kościoła w Laskach.

         Przy tej sposobności załączam szczere życzenia pomyślnych Świąt i Nowego Roku.

Z prawdziwem poważaniem

Wiktor Falkowski

Kurator Cyryl Ratajski odpisał:

Czcigodny Księże Proboszczu!

W uprzejmiej opdowiedzi na pismo Jego z dnia 19 grudnia 1938 r. przyjmuję zaszczytną dla mnie godność protektora budowy kościoła w Laskach.

         Załączam dla Czcigodnego Księdza Proboszcza szczere życzenia świąteczne. Pozostaję z głębokiem poważaniem.

Cyryl Ratajski.

 

Mamy tutaj obraz wzajemnych pozytywnych stosunków proboszcza trzcinickiego i parafian z Lasek z władzami Fundacji „Nauka i Praca”, która to instytucja w kryzysowych czasach była nie tylko pracodawcą dla wielu mieszkańców Lasek i okolicy, ale również rozsławiała naszą miejscowość i cały powiat nie tylko w Poznaniu ale i całej Wielkopolsce. Mimo trudności gospodarczych a także coraz bardziej napiętej sytuacji politycznej Polski mieszkańcy Lasek, proboszcz Wiktor Falkowski i władze Fundacji „Nauka i Praca” z ufnością patrzyli w przyszłość. Wyrazem tego miało być wspólne wielkie przedsięwzięcie jakim była budowa kościoła w Laskach. Ówcześni Laskowanie byli zadowoleni z obecności Fundacji w ich miejscowości. Wszystkie ich pozytywne uczucia wyraziły się w chęci sprowadzenia do Lasek zwłok wielkiego Wielkopolanina i Polaka – rektora prof. dr Heliodora Święcickiego, który zakupił majątek Laski i przekazał go utworzonej przez siebie Fundacji.

Jak zawsze piętrzyły się problemy prawne i przeszkody urzędowe. Urząd Wojewódzki Poznański Wydział Komunikacyjno – Budowlany w piśmie z dnia 16 stycznia 1939 r. napisał:

Rada Parafialna w Parafii Trześnica (sic!)

         W załatwieniu pisma z dnia 25 października 1938 r. Urząd Wojewódzki zawiadamia, że nie może wydać decyzji w sprawie udzielenia pozwolenia na budowę kościoła w Laskach, gdyż przedłożony plan jest tylko projektem szkicowym w skali 1:200, wobec czego nie odpowiada przepisom Rozporządzenia Robót Publicznych z dnia 2 lipca 1938 r. o sporządzaniu i zatwierdzaniu projektów /planów/ robót budowlanych /Dz. U. R. P. nr 58 poz. 456/.

         W związku z powyższym Urząd Wojewódzki wyjaśnia, że dla uzyskania pozwolenia na budowę kościoła winna Rada Parafialna przedłożyć projekt w 2-ch egz. w skali 1:10000.

         Odnośnie strony architektonicznej Urząd Wojewódzki zauważa, że projekt kościoła winien być bardziej dostosowany do zabytkowych kościołów polskich, tym bardziej, że zostanie kościół ten wzniesiony na pograniczu.

Za Wojewodę

/-/ Inż. B. Zakrzewski

Naczelnik Wydziału

 

Urzędnik wojewódzki nie popisał się znajomością swego regionu, gdyż nie potrafił napisać poprawnie nazwy Trzcinica, którą określił jako TRZEŚNICA… Niemniej przepisy wymagały poprawienia i sprecyzowania projektu kościoła, aby uzyskać pozwolenie na budowę.

         Tymczasem nieuchronnie zbliżało się wielkie nieszczęście i katastrofa, jaką była niemiecka agresja na Polskę i okupacja. W przygranicznie położonych Laskach nie dało się nie odczuwać grozy nadchodzącej wojny. W pobliskich lasach ćwiczyli niemieccy dywersanci i V kolumna. W sklepach, lokalach i kościołach pojawiali się szpiedzy i donosiciele. Powstawała lista proskrypcyjna, kto patriota, kto działacz społeczny, Powstaniec Wielkopolski, inteligent...

Wojna przyniosła wielkie spustoszenie Polsce i Polakom. Kurator Cyryl Ratajski zmarł w Warszawie działając niezwykle ofiarnie w ruchu oporu. Dzięki przypadkowi uniknął w Poznaniu śmierci w egzekucji lub wywózki do obozu koncentracyjnego. Ksiądz Wiktor Falkowski zginął w niemieckim obozie w Dachau. Architekt inż. Stefan Cybichowski zginął rozstrzelany w Poznaniu. Życie straciło również wielu Laskowian.

Powojenna rzeczywistość i system nie przewidywały możliwości istnienia instytucji takiej jak Fundacja „Nauka i Praca”. Jej zarząd i pracownicy podjęli heroiczną walkę o wznowienie działalności i utrzymanie się mimo grabieży przez niemieckiego okupanta i radzieckiego wyzwoliciela. Stopniowo fundacyjny majątek ziemski w Laskach osiągał coraz lepsze wyniki produkcji, stając się solą w oku dla władz, które zlikwidowały dzieło Heliodora Święcickiego w 1949 r., przekazując majątek Laski Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Formalnie sankcjonował to specjalny dekret z dnia 24 kwietnia 1952 r. o zniesieniu wszelkich działających na terenie PRL fundacji.

         Likwidacja Fundacji „Nauka i Praca” była ogromną stratą dla Lasek i całego regionu. Pocieszający jest fakt, że zachowany został stary drewniany kościół. Gdyby wybudowano nowy murowany, stary obiekt sakralny skazany byłby na rozbiórkę, na którą zresztą pozwolenie wydała Kuria Arcybiskupia w Poznaniu oraz konserwator zabytków. Zabytkowa drewniana świątynia chyliła się ku ziemi i stopniowo groziła zawaleniem.

Dekretem arcybiskupa poznańskiego Walentego Dymka z dnia 11 kwietnia 1947 r. erygowana została samodzielna parafia w Laskach. W latach 1961 – 1964 parafianie ze swym proboszczem księdzem Stefanem Stoińskim przeprowadzili kapitalny remonty drewnianego kościoła. Ocalała świątynia, w której dziesiątki pokoleń Laskowian przyjęły chrzest św., komunię, zawierały małżeństwa. W bieżącym roku od zakończenia prac remontowych mija 50 lat.

  

Z poprzednich artykułów publikowanych na naszej stronie znamy biogramy bohaterów tego artykułu: księdza Wiktora Falkowskiego i kuratora Cyryla Ratajskiego. Warto w tym miejscu poświęcić uwagę osobie architekta, któremu powierzono zaprojektowanie nowego kościoła w Laskach. Inżynier Stefan Cybichowski bez wątpienia był człowiekiem bardzo zapracowanym. Zasłynął nie tylko jako architekt, lecz również bardzo aktywny działacz społeczny. Działał głównie w Wielkopolsce, a przede wszystkim w jej stolicy – Poznaniu. Był jednym z wielu wybitnych Wielkopolan, którzy w czasach zaborów pielęgnowali wszystko co polskie, potem budowali niepodległość a w czasach II RP kształtowali dorastające pokolenie, które silne duchem i odzyskaną niepodległością potrafiło przetrwać tragiczny czas II wojny światowej i nie dało się zetrzeć w pył. Stefan Cybichowski był Wielkopolaninem tego samego pokroju co Heliodor Święcicki czy Cyryl Ratajski.

Przyszedł na świat 2 sierpnia 1881 r. w Poznaniu jako syn Bronisława (profesora gimnazjalnego filozofii i języka polskiego) oraz Marty Bischoff. Stefan był bratem Zygmunta Cybichowskiego, znanego polskiego prawnika, specjalisty i pioniera "współczesnego" polskiego prawa międzynarodowego publicznego, profesora Uniwersytetu Lwowskiego i Warszawskiego, sędziego Stałego Trybunału Arbitrażowego w Hadze.

W czasie największego nasilenia Kulturkampfu rodzina została przeniesiona do Inowrocławia w kwietniu 1882 r. Stamtąd w ramach Kulturkampfu Stefan wraz z rodziną zostali przeniesieni 1 listopada 1887 r. do Monasteru w Westfalii. Wrócili do Inowrocławia w 1892 r. W 1901 r. Stefan Cybichowski ukończył niemieckie Królewskie Gimnazjum (dziś I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu). Następnie studiował architekturę na politechnice w Charlottenburgu (dziś Berlin), uzyskując dyplom w 1905 r. Zdecydowana większość wielkopolskich architektów w tym okresie uzyskiwała wykształcenie na niemieckich uczelniach. W latach 1906-1909 prowadził w Berlinie ważną budowę gmachu Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych, ponadto rozbudowywał i przebudowywał Królewską Mennicę, współtworzył również projekt budowy nowej synagogi w Charlottenburgu.

W latach 1907–1909 był docentem Akademii Przemysłowej w Berlinie. Prowadził wykład pt. Projektowanie budynków. Pod jego nadzorem projektowano kościoły, teatry, gimnazja, szkoły ludowe, lazarety, itp. W 1910 r. otrzymał uprawnienia budowniczego rejencyjnego. W tym czasie uzyskał nagrody w konkursach na kaplicę przy Morskim Oku w Zakopanym i na budynek ratusza w Spandlu.

Przeprowadził się do Poznania w grudniu 1910 r. Od grudnia 1910 prowadził w tym mieście własne biuro architektoniczne. W 1912 r. wszedł w skład Wydziału Technicznego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (istniejącego od 1911 r.). W 1911 r. wygłosił wykład O zastosowaniu gipsu w budownictwie. W dniu 20 stycznia 1914 r. dał wykład o czworakach. W końcu grudnia 1918 r. został pierwszym prezesem Koła Architektów Stowarzyszenia Techników w Poznaniu. W 1921 r. wstąpił do Koła Architektów przy Stowarzyszeniu Inżynierów i Architektów. Do 6 lipca 1925 r. był jego prezesem. W latach 1919–1922 był naczelnikiem Wydziału Budowlanego w Urzędzie Wojewódzkim. Przeprowadził spolszczenie tego urzędu. W latach 1920–1926 wykładał budownictwo wiejskie na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego. Był też jednym z organizatorów pierwszych Targów Poznańskich, za co otrzymał dyplom.

Był członkiem Rady Miejskiej w Poznaniu (1919–1925), a później (1927–1931) honorowym radcą Magistratu m. Poznania. Należał także od 1911 r. do Stowarzyszenia Artystów w Poznaniu. Był członkiem Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania.

Jako jeden z najbardziej zasłużonych architektów wielkopolskich został aresztowany w ramach Intelligenzaktion Posen przez gestapo 28 października 1939 r. wraz z grupą profesorów i osadzony w Forcie VII, gdzie zginął 6 stycznia 1940 r. w wyniku rozstrzelany. Rodzina nie wiedziała o jego śmierci i jeszcze po wojnie liczyła na odnalezienie go żywego. Jego symboliczna mogiła znajduje się na Cmentarzu Parafialnym św. Jana Vianneya w Poznaniu.

Był żonaty (od 1912 r.) z Barbarą Mieczkowską (ur. 1888r.). Miał dzieci: Helenę (ur. 1913 r.), Irenę (1916 r.), Stanisława (1918 r.), Barbarę (1919 r.) i Katarzynę (1925r.).

Preferowana przez Cybichowskiego architektura odwoływała się do form klasycystycznych, które dominowały przez pierwsze dziesięciolecie II Rzeczypospolitej. Sięgał też po rozwiązania neobarokowe. Do jego głównych dzieł należą:

  • projekty gruntownego remontu kościołów w Bydgoszczy: Klarysek, farnego św. Marcina i Mikołaja, pobernardyńskiego;
  • Międzynarodowe Targi Poznańskie – Budynek administracyjny (Pawilon 101) i Pałac Targowy (Pawilon 12);
  • Palmiarnia Poznańska w Parku Wilsona w Poznaniu (niezachowana, zastąpiona nowym, większym budynkiem);
  • Zespół Szkół Handlowych w Poznaniu, lata 1927–1928, ul. Śniadeckich, w stylu modernistycznym;
  • kościół św. Stanisława Kostki w Poznaniu o układzie bazyliki, 1930 r.
  • Kościół Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy w Zdziechowie koło Gniezna, lata 1937–1939;
  • klasztor Dominikanów w Poznaniu wraz z kaplicą, ul. Libelta, projekt z 1938 r., rozpoczęcie prac w 1939 r. (po wojnie projekt został zmodyfikowany przez władze jako zbyt dominujący);
  • szkoła ss. Urszulanek przy dzisiejszej Al. Niepodległości 43 w Poznaniu oraz internat, projekt zmodyfikowany po wojnie przez władze;
  • juwenat (niższe seminarium duchowne) i klasztor Redemptorystów w Toruniu na Bielanach;
  • Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej w Chełmży;
  • Seminarium zagraniczne (Wyższe Seminarium Duchowne Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej) w Poznaniu, ul. Lubrańskiego (nie zachowane);
  • klasztor ss. Karmelitanek Bosych (obecnie Szpital Ginekologiczno-Położniczy Świętej Rodziny) w Poznaniu, ul. Jarochowskiego;
  • pałac biskupi w Gnieźnie;
  • odnowienie katedry w Gnieźnie (plac przed katedrą oraz Seminarium Duchowne);
  • odnowienie kościoła franciszkańskiego w Gnieźnie;
  • główne wejście do teatru w Gnieźnie;
  • odnowienie Złotej Kaplicy w Katedrze Poznańskiej;
  • muzeum diecezjalne w Poznaniu;
  • rozbudowa Szpitala Przemienienia Pańskiego w Poznaniu, w stylu neoklasycystycznym, ul. Garbary / Długa;
  • przebudowa Teatru Polskiego w Poznaniu;
  • przebudowa Katedry św. Michała Archanioła w Łomży, styl gotycki;
  • przebudowa pałacu biskupiego i budowa seminarium w Pelplinie;
  • przebudowa na liceum pałacu w Rydzynie;
  • Bank Włościański w Poznaniu, neobarok, Plac Wolności 9;
  • przebudowa kościoła św. Marcina w Poznaniu (wyprostowanie kościoła, sklepienie nad główną nawą, nowy chór, powiększenia kościoła do przyjęcia 1 tys. osób);
  • 45-metrowa wieża i Dom Katolicki przy kościele św. Marcina w Poznaniu (wieża zniszczona podczas II wojny światowej, dom rozebrany po wojnie);
  • kaplica zewnętrzna Matki Bożej z Lourdes przy kościele św. Marcina w Poznaniu;
  • fabryka Pebeco przy ul. Głównej w Poznaniu (dziś Nivea Polska S.A.);
  • zakład przemysłowy Fabryki Kosmetyków dla firmy Falkiewicz, przy ul. Gnieźnieńskiej;
  • Elektrownia Miejska w Poznaniu na terenie byłego Fortu Roon (Fortu Czecha) na prawym brzegu Warty (obecnie Elektrociepłownia Poznań Garbary EC-I);
  • Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych w Toruniu (obecnie Sejmik Wojewódzki), projekt F. Krzywdy-Polkowskiego ze zmianami S. Cybichowskiego;
  • reprezentacyjne wejście do Ogrodu Botanicznego na Ogrodach w Poznaniu;
  • Kościół św. Doroty w Strzałkowie koło Gniezna;
  • kościoły w Gołańczy k. Gniezna, Kiszewie, Rynarzewie, Ryczywole, pw. św. Marcina w Kuczkowie k. Pleszewa, Bruszewie, Sokolnikach k. Wrześni, Górnej Brodnicy, pw. Chrystusa Króla w Jarocinie, Inowrocławiu, Lubichowie, Trzemesznie, św. Teresy w Kruszwicy, Cielczy, Gniewkowie, Jeleńcu k. Tucholi, projekt kościoła w Helu, kościół św. Józefa w Tczewie, kościół w Łasinie, Rybnie i Legbądzie, kościół w Niedamowie, w Krynicy Zdroju i w Samsiecznie;
  • rozbudowa i neobarokowa stylizacja kościoła św. Mikołaja w Fordonie (obecnie Bydgoszcz);
  • nowe kościoły w Bydgoszczy: Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, św. Antoniego Padewskiego;
  • kościół Najświętszej Marii Panny Królowej Polski w Brzozie;
  • dom towarowy "The Gentleman", na narożniku ul. Paderewskiego i Szkolnej w Poznaniu w stylu modernistycznym;
  • przebudowa kościoła pw. św. Trójcy w Noskowie, gm. Jaraczewo;
  • odnowienie Kościoła Najświętszego Serca Jezusowego i Matki Boskiej Pocieszenia w Poznaniu;
  • liczne projekty dworów i pałaców ziemiańskich, m.in. pałac Grabskich w Bieganowie wybudowany przez Edwarda Grabskiego;
  • projekt przebudowy prezbiterium kościoła w Biezdrowie;
  • pomnik poległych w Trzemesznie;
  • willa własna w Poznaniu;
  • kamienica przy Ratajczaka 14 w Poznaniu;
  • willa przy ul. Libelta 6 w Poznaniu;
  • kościół św. Mikołaja we Wszemborzu.