Home
Prezentacje
Wspomnienie
Źródła
 
Home
Czytamy architekturę...
Oceny: / 31
KiepskiBardzo dobry 
Redaktor: Łukasz Kamiński   
11.12.2013.

 

Czytamy (i próbujemy zrozumieć) architekturę.

  

        

         Architektura otacza nas wszędzie, począwszy od małych wiosek po wielkie aglomeracje miejskie. Codziennie obcujemy z zabytkowymi kościołami, pałacami i kamienicami, budynkami użyteczności publicznej jak starostwa, urzędy gminy, szkoły. Wiele z nich ma swoją niepowtarzalną manierę, inne wpisują się w ustalone kanony kolejnych epok i stylów architektonicznych.

Rzymski architekt Witruwiusza w I w. p.n.e. napisał traktat De architektura, w którym uznał, że dobry budynek powinien spełniać trzy reguły: firmitatis, utlitatis, venustatis co oznacza:

- trwałość – budowla powinna stać niewzruszona,

- użyteczność – budowla powinna być użyteczna i funkcjonalna dla społeczności,

- piękno – budowla powinna zachwycać ludzi i podnosić ich na duchu.

Często niedoceniamy piękna architektury najbliższej, bo otaczającej nas codziennie. Dopiero podczas dalszych wyjazdów, kiedy mamy okazję zwiedzać ciekawe zabytki, popadamy w zachwyt. Wówczas to nasuwają się pytania, głównie o wiek budowli i jej styl architektoniczny, a później o poszczególne detale.

Uproszczony podział stylów architektonicznych wraz z cezurami czasowymi w europejskim kręgu kulturowym wygląda następująco:

- klasyczny w starożytnej Grecji – od IX wiek p.n.e.

- klasyczny w starożytnym Rzymie – od III wieku p.n.e. do V wieku n.e.

- bizantyjski – V–XVI wiek

- romański – XI–XIII wiek

- gotycki – XII–XVI wiek

- renesansowy – XV–XVII wiek

- barokowy – XVII–XVIII wiek

- klasycystyczny – koniec XVII – początek XIX wieku

- romantyczny, historyzm – początek XIX wieku – koniec XIX wieku

- secesyjny – koniec XIX – początek XX wieku

- ekspresjonistyczny – początek XX wieku – początek lat 30. XX wieku

- konstruktywistyczno-funkcjonalistyczny – pierwsza połowa XX wieku.

 

Szczegółowy podział stylów architektonicznych wygląda następująco:

Architektura starożytna:

  • starożytny Egiptu;
  • starożytna Mezopotamia;
  • starożytna Persja;
  • sztuka egejska [sztuka cykladzka; sztuka kreteńska; sztuka helladzka (mykeńska)]; 
  • architektura klasyczna:

         I.   Grecja starożytna:

- okres archaiczny – od 1200 p.n.e. do 480 p.n.e.;

- okres klasyczny – od 480 p.n.e. do 323 p.n.e.;

- okres hellenistyczny – od 323 p.n.e. do 30 p.n.e.

II. Rzym starożytny.

 

Architektura średniowieczna:

  • wczesne chrześcijaństwo (w tym architektura koptyjska);
  • Bizancjum;
  • okres przedromański;
  • styl romański;
  • styl gotycki. 

Architektura nowożytna:

  • architektura renesansowa;
  • architektura baroku (w tym rokoko);
  • architektura klasycystyczna. 

Architektura XIX w.:

  • historyzm (neoromanizm; neogotyk; neorenesans; neobarok; eklektyzm; neomauretanizm; styl arkadowy);
  • szkoła chicagowska;
  • architektura secesji. 

Architektura XX i XXI w.:

  • modernizm (wczesny modernizm; ekspresjonizm; konstruktywizm; styl międzynarodowy; architektura organiczna; późny i krytyczny modernizm).
  • tradycjonalistyczna architektura XX wieku.
  • postmodernizm (high-tech; dekonstruktywizm; krytyczny regionalizm; neomodernizm).
 

  

 

 

Rodzaje wiązań murów dzielimy na wątki kamienne (A) i wątki ceglane (B):

A1 – kamienny warstwowy mur romański

A2 – mur z otoczaków i kamieni polnych

A3 – średniowieczny mur z dużych ciosów kamiennych (grand appareil)

A4 – mur kamienny obramowany ciosami (petit appareil)

B1 – wątek ceglany romański dwuwozówkowy (wendyjski)

B2 – wątek ceglany jednowozówkowy gotycki (tzw. polski krzyżowy, kowadełkowy)

B3 – wątek przemienny (warstwy wozówkowe i główkowe naprzemian)

B4 – wątek mieszany, kamienno ceglany.

 

 

Elementy budowli:

a – elewacja frontowa (fasada); b – portal; c – przypora (skarpa); d – okno (tutaj ostrołukowe okno gotyckie z laskowaniem kamiennym i e - maswerkiem; f – lizena; g – fryz (tu późnoromański fryz nałęczkowy); h – okno poddaszowe typu „powieka”; i – okno poddaszowe (w budownictwie mieszkalnym zwane czasem mansardą lub glorietą); j – sygnaturka; k – hełm (tu stożkowy wieloboczny); l – kalenica dachu; ł – dach; m – szczyt; n – hełm wieży (tu tak zwany śląski z kaleniczką); o – okno rozetowe (rozeta); p – archiwolta portalu (tu obejmująca tympanon); r – gzyms koronujący (podokapowy); s – kolumienka międzyokienna (tu romańska kolumienka młotkowa); z – parapet okna; t – gzyms pośredni; u – okienko strzelnicze; w – cokół.   

 

 

  

Rzut poziomy budowli sakralnej:

1 - nawa główna; 2 - nawa boczna; 3 - nawa poprzeczna (transept lub transsept); 4 - prezbiterium (chór); 5 - absyda (lub apsyda); 6 - kaplica (w innym układzie tu może być także zakrystia); 7 - kaplica boczna; 8 - kruchta (przedsionek) boczna; 9 – wieża; 10 - kruchta główna; 11 - chór muzyczny.

Części oddzielone przerywanymi liniami i zakreślone ukośnie kreską przerywaną (rzuty gurtów i żeber) nazywa się przęsłami. 
  

Układy przestrzenne:

1 – budowla jednonawowa (salowa); 2 – budowla trójnawowa bazylikowa; 3 – hala trójnawowa.
  

Przekrój pionowy trzynawowego kościoła gotyckiego:

a – żebra; b – zwornik; c - łuk zaporowy; d – filar; f - przypora (skarpa); g – dach; h - sterczyna (fiala); k - łuk arkad międzynawowych.

 
  

Rodzaje dachów:

1 – dach pulpitowy (jednospadowy); 2 – dach dwuspadowy (dwupołaciowy); 3 - dach czterospadowy (czteropołaciowy); 4 - dach mansardowy z naczółkiem; 5 - dach mansardowy czterospadowy; 6 – dach tzw. polski mansard; 7 - dach z półszczytem górnym (góralski); 8 - dach pogrążony, osłonięty attyką; 9 - dach brogowy. 

 

 

Obramowania okien:

A - biforium romańskie; B i C - półkoliste okno romańskie; D - ostrołukowe okno gotyckie z laskowaniem kamiennym i maswerkiem; E - okno renesansowe; F - okno barokowe; G - okno klasycystyczne; H – okno secesyjne.

 

 

 

Portale:

A – portal romański; B – portal gotycki; C – portal późnogotycki (gotycko – renesansowy); D – portal renesansowy; E – portal manierystyczny; F – portal wczesnobarokowy; G – portal barokowy; H – portal klasycystyczny; I – portal secesyjny.

 

 

Elementy kolumny (na rysunku kolumna romańska):

a – abakus; b – profilowanie (gzyms) głowicy; c – głowica (kapitel); d – wałek; e – trzon kolumny; f – żabka (szpon); g – baza kolumny; h – plinta. 

 

 

Kolumny:

1, 2, 3 – romańskie; 4 i 5 – gotyckie; 6 – renesansowa; 7 – manierystyczna; 8 – barokowa; 9 – pilaster klasycystyczny; 10 – klasycystyczna (porządek joński).

 

 

Hełmy wież (widoki i rzuty poziome hełmów):

A – stożkowy; B – iglicowy (gotycki); C – graniastosłupowy ścięty; D – renesansowy; E – barokowy; F – klasycystyczny.

1, 2, 3 i 4 – najczęstsze typy zwieńczeń hełmów.

Wieża B (gotycka, neogotycka) wygląda bardzo znajomo, ponieważ identyczna wieńczy murowany kościół (poewangelicki) w Laskach.

 

 

 

Szczyty budynków:

A – gotycki; B – renesansowy; C – manierystyczny; D – barokowy; E – klasycystyczny; F – attyka (w tym wypadku attyka typu śląskiego z motywami półkoli i „jaskółczego ogona”).

 

 

 

Fortyfikacje osad i miast:

A - umocnienia grodowe w Tumie pod Łęczycą (VI-VIII w.) wg rekonstrukcji Andrzeja Nadobskiego w pracy "Początki Państwa Polskiego”, pod red. Kazimierza Tymienieckiego, w artykule Witolda Hensla "Budownictwo obronne za czasów pierwszych Piastów", t. I Poznań 1926:

1 - konstrukcja wału drewnianego; 2 - nasyp ziemny; 3 – ostrokół; 4 - podpory ostrokołu; 5 - kloce oporowe; 6 – fosa.

 

B - wał ziemny z kurtyną wykonaną z bali drewnianych:

1 - dach dwuspadowy drewniany; 2 - otwór strzelniczy; 3 - przegródka kurtynowa; 4 - nasyp ziemny; 5 - rów z wodą (fosa).

 

C - miejskie fortyfikacje murowane:

1 - pomost bojowy; 2 - ząb krenelażu; 3 - wrąb krenelażu (stanowisko strzelca); 4 – machikuły; 5 - strzelnica w baszcie; 6 - palisada zewnętrzna; 7 - fosa:

a - baszta łupinowa o wysokości muru kurtynowego; b - baszta prostokątna – wieża.

 

D - basteja z końca XV i I. połowy XVI w.:

1 - strzelnica w murze kurtynowym; 2 - mur zewnętrzny; 3 - strzelnica artyleryjska w bastei; 4 – fosa.

 

 

E - bastion:

1 - działobitnia (nie we wszystkich bastionach); 2 - kawaleria narożna (wieżyczka strażnicza); 3 – kurtyna; 4 – stok; 5 - działobitnia w barku bastionu.

 

 

 

Konstrukcje budynków drewnianych:

A – wieńcowa (zrębowa); B – ryglowa (szachulcowa); C – sumikowa (ramowa); D – przysłupowa.

 

 

 

S Ł O W N I K TERMINÓW ARCHITEKTONICZNYCH
(Objaśnienie terminów pochyloną kursywą znajdują się w tym słowniku).

 

Ambit - w budowlach sakralnych obejście wokół prezbiterium ramienia transeptu.

Absyda (apsyda) - otwarta do wnętrza dobudówka o planie półkolistym lub wielobocznym, kończąca prezbiterium, nawę, kaplicę lub dodana do ramienia transeptu.

Aediculum - obramienie drzwi, okna, nagrobka itd. w formie segmentu porządku architektonicznego o dwóch półkolumnach lub pilastrach, zwieńczonego frontonem.

Alkierz - pierwotnie małe pomieszczenie w narożu budynku, później również mała, wyodrębniona w bryle narożna dobudówka (zwłaszcza dworu szlacheckiego).

Alkowa - wnęka, w której stoi łóżko, ozdobnie wydzielona z pokoju sypialnego.

Arabeska - linearny ornament o motywach wici roślinnej.

Archiwolta - profilowane, często ozdobne obramienie łuku - głównie nad portalami .

Arkada  - łuk wsparty na filarach lub na kolumnach.

Atlant  - postać męska podtrzymująca belki stropu, okapu, balkonu itp.

Attyka - niska ścianka ponad gzymsem koronującym budynek, rozwiązywana jako balustrada bądź zasłona poddasza; do drugiego rodzaju należy tzw. attyka polska, składająca się z rozczłonkowanej wnękami ścianki (fryz) oraz dekoracyjnego zwieńczenia (grzebień) z ozdobnego blankowania, wolut, obelisków, posągów itd.

Baptysterium - chrzcielnica, wyodrębniona część do obrządków chrzcielnych.

Basteja - nowożytna budowla obronna; przysadzista o dużej średnicy, zwykle okrągła lub wieloboczna, flankująca inne basteje i łączące je mury.

Bastion - nowożytna budowla obronna; przysadzista, pięcioboczna o głównej pozycji strzelniczej na górnej otwartej platformie.

Baszta - antyczna i średniowieczna budowla obronna; prostokątny występ muru, zwykle od niego nieco wyższy, otwarty od środka.

Baza - oprofilowana podstawa trzonu kolumny, pilastra lub filara.

Bieg - nieprzerwany ciąg schodów.

Blankowanie - zębate zwieńczenie muru obronnego, baszty itd., kryjące od zewnątrz chodnik lub pomost dla broniących.

Boniowanie - wywodzący się z rustyki dekoracyjny podział powierzchni muru za pomocą żłobków poziomych, ewentualnie również i pionowych, odcinających na ścianie pozorne ciosy.

Cios - kamień ozdobny do celów budowlanych w formie sześcianu.

Cokół - masywna podstawa kolumny, filara, posągu itd., bądź naśladująca jego formy wyodrębniona podbudowa ściany, również i pilastra.

Dach krokwiowy - dach skonstruowany z par pochyłych belek (krokwie), tworzących wraz z łączącą je dołem poziomą belką trójkątne wiązary.

Dach mansardowy - dach łamany, tzn. łamany w ten sposób, że górne jego płaszczyzny są mało pochyłe, a dolne strome i często kryjące użytkowe poddasze.

Dach polski łamany - polski odpowiednik dachu mansardowego, charakteryzujący się jednakową stromizną połaci, występował w niemonumentalnej architekturze miejskiej i rezydencjalnej co najmniej od poł. XVII w.

Faseta - we wnętrzu zaokrąglone przejście od ściany do sufitu, zwykle wyodrębnione profilowaniem.

Filar - masywna, pionowa podpora, wolno stojąca lub wtopiona w ścianę.

Fresk - malarstwo ścienne wykonane na świeżym tynku. Farba penetruje w mokry tynk zapewniając długotrwałość i stabilność techniczną obrazów.

Fronton (tympanon) - wywodzące się ze szczytów antycznych świątyń oprofilowane, trójkątne (rzadziej półkoliste) zwieńczenie zestawu porządku architektonicznego.

Fryz - 1. poziomy pas ornamentalny; 2. zobacz też porządek architektoniczny.

Głowica (kapitel) - dekoracyjnie opracowany wieńczący element kolumny lub pilastra.

Groteska - linearny ornament wici roślinnej, połączonej z festonami owocowymi, motywami architektonicznymi, maskami, przedstawieniami ludzkimi, zwierzęcymi itp.

Grzebień - zob. attyka.

Gurt (pas) - zgrubienie sklepienia w postaci płaskiego łuku, podłożonego jakby pod jego powierzchnię.

Gzyms - poziomy profil wieńczący porządek architektoniczny bądź w ogóle budowlę (gzyms koronujący), niekiedy również obiegający ściany dla zaakcentowania podziału na kondygnacje (gzyms kordonowy); zob. porządek architektoniczny.

Hurdycje - drewniany ganek obronny; zob. machikuły.

Kapitel - zob. głowica.

Kartusz - dekoracyjne tło i obramienie np. tarczy herbowej, tablicy inskrypcyjnej lub innej eksponowanej płaskorzeźby.

Kaseton (skrzyniec) - na stropie, podniebieniu łuku lub sklepieniu element podziału na wgłębne pola, rozdzielone pasami, profilami lub żebrami.

Kolumna - podpora, posiadająca okrągły lub wieloboczny trzon, zwieńczony wyodrębnioną głowicą i zwykle wsparty na wyodrębnionej bazie.

Koncha - 1. wnęka półkolista w planie (np. absyda), sklepiona półkopułą; 2. półkopuła.

Krenelaż - patrz blankowanie.

Krypta - kaplica podziemna, często pod prezbiterium, bez okien, początkowo przeznaczona na przechowywanie relikwii, później także na cele grzebalne.

Kurtyna - odcinek muru lub wału obronnego pomiędzy basztami, bastejami lub bastionami.

Laska, laskowanie - 1. pionowy element podziału gotyckiego okna; 2. w profilowanym gotyckim obramieniu element okrągły, bardziej wyodrębniony i stanowiący osnowę jego kompozycji.

Latarnia - mała, przepruta oknami nadbudowa nad kopułą lub nad dachem.

Lizena - płaski pas dzielący pionowo ścianę.

Loggia - sklepione, wsparte na arkadach podcienie lub półotwarta galeria.

Lukarna - małe okienko w dachu - często w ozdobnym obramieniu, kryte ozdobny zadaszeniem.

Luneta - rodzaj sklepienia uzupełniającego sklepienie główne, a pokrywającego występy wnętrza, przestrzenie nad otworami itp.

Machikuły - murowany ganek wieńczący średniowieczne budowle lub mury obronne, wysunięty na wspornikach przed lico muru, z otworami do rażenia przeciwnika z góry; zob. hurdycje.

Maswerk - średniowieczne ażurowe wypełnienie ostrołuku okna (nadświetla lub płyciny), bardzo dekoracyjne - wykonane przeważnie w kamieniu.

Maszkaron - ekspresyjnie stylizowana maska ludzka lub zwierzęca.

Mezzanino - niskie piętro nad główną, wysoką kondygnacją budynku; niekiedy również małe, o poziomych proporcjach okienka tego piętra.

Moduł - podstawowa jednostka w systemie proporcji budynku (również porządku architektonicznego), o długości każdorazowo dobieranej do jego skali.

Nawa - w kościele wyodrębniona dla wiernych większa część budowli. Nawa poprzeczna nazywana jest transeptem.

Palladiański motyw - zob. serialna.

Pas sklepiony - zob. gurt.

Pawilon narożny - w architekturze pałacowej duża, czworokątna dobudowa narożna, wyodrębniona w bryle.

Piano nobile - główna reprezentacyjno-mieszkalna kondygnacja pałacu.

Pilaster - pionowy płaski element dekoracyjny ścian w formie pasa zwieńczonego głowicą i wspartego na bazie na podobieństwo kolumny.

Pinakiel - gotyckie dekoracyjne zwieńczenie skarpy, baldachimu itd. w kształcie wieżyczki najeżonej pąkami.

Plafon - obraz wstawiony w sufit lub malowany na nim.

Płycina - wgłębione pole o charakterze dekoracyjnym w ścianach, boazeriach, drzwiach itp.

Poliptyk - wieloskrzydłowy ołtarz, zob. tryptyk.

Portal - dekoracyjnie rozbudowane ujęcie drzwi lub bramy.

Portyk - przyjęty z fasady antycznej świątyni typowy motyw architektoniczny złożony z kolumnady i wieńczącego ją frontonu, występujący w postaci otwartego występu budynku bądź wstawiony w jego lico przed wgłębnym podcieniem jako portyk wgłębny, bądź też jako portyk ślepy, stanowiący tylko dekoracyjne rozczłonkowanie ścian.

Porządek architektoniczny - 1. Odrodzona w renesansie antyczna osnowa kompozycji architektonicznej, zestawiana z kolumn (lub pilastrów) i wiążącego ją górą poziomego belkowania, złożonego z leżących kolejno na sobie architrawu, fryzu i gzymsu; pięć zasadniczych odmian porządków architektonicznych: dorycki, joński, koryncki, toskański i kompozytowy różni się bogactwem i formą dekoracyjnego opracowania; 2. porządek mały ujmuje jedną kondygnację budynku; 3. porządek wielki (kolosalny) obejmuje więcej kondygnacji budynku.

Półkolumna - kolumna częściowo wtopiona w ścianę.  

Prezbiterium - w kościele wydzielona część dla kleru, przeważnie będąca przedłużeniem nawy.

Profil, profilowanie - element rozczłonkowania architektonicznego złożony z biegnących równolegle żłobków, wałków, listew, opasek, itd.

Przęsło - pionowy, zasadniczy składnik podziału ściany (zawarty między filarami, kolumnami itd.) lub sklepienia wyodrębnionego przez gurty czy wykształcone z nich żebra; również przestrzenny składnik wnętrza budynku ograniczony przez długość przęsła ściany i rozpiętość kryjącego je przęsła sklepiennego.

Przypora - odciążająca ściana dostawiona do filara po przeciwnej stronie niż spływające nań sklepienie; łuk przyporowy.

Rustyka - mur z wielkich ciosów o starannie obrobionych krawędziach, a w wewnętrznym polu półobrobionym, lub dekoracyjnie żłobionym, bądź też ociosanym na kształt szlifowanych drogich kamieni (rustyka diamentowa).

Ryzalit, zryzalitowanie - w elewacji budynku wysunięcie naprzód pewnej partii ściany.

Serliana (Palladiański motyw) - zestaw porządku architektonicznego o trzech przęsłach - bocznych, zamkniętych belkowaniem i środkowym nakrytym łukiem.

Sgraffito - dekoracyjna ściana polegająca na wyskrobywaniu zewnętrznych warstw suchego tynku i odsłanianiu warstw spodnich o kontrastowym - innym zabarwieniu.

Skarpa - filar dostawiony na zewnątrz budynku dla jego podparcia albo odciążenia rozporu wewnętrznego sklepienia.

Sklepienie - układy przestrzenno-konstrukcyjne:

- kolebkowe (kolebka) o formie leżącego półwalca;

- kolebkowe na pasach rozdzielone gurtami na przęsła;

- krzyżowe o formie dwóch przenikających się prostopadle odcinków kolebek;

- kolebkowo-krzyżowe o dłuższej kolebce przecinanej poprzecznie odcinkami kolebek;

- kolebkowe z lunetami z wciętymi po bokach odcinkami małych kolebek;

- trójdzielne założone na trójkącie przykrytym trzema przecinającymi się odcinkami kolebek;

- sześciodzielne powstałe z krzyżowego o zdwojonych bocznych odcinkach kolebki;

- żeglaste (żagiel, czeskie) powstałe z kopuły wtopionej w prostokątną podstawę;

układy dekoracyjne:

- krzyżowo-żebrowe o żebrach akcentujących linie przenikania kolebek;

- gwiaździste o dekoracyjnym rysunku gwiazd, tworzonych przez żebra na polach sklepienia żaglastego lub krzyżowego;

- sieciowe o dekoracyjnym rysunku siatki, tworzonym przez żebra na polach sklepienia kolebkowego z lunetami lub żaglastego;

- kryształowe o wiązkach drobnych ostrosłupów wcinanych w pole sklepienia żaglastego.

Skrzyniec - zob. kaseton.

Sterczyna - w architekturze gotyckiej pionowa laska zwieńczona uproszczonym pinaklem; sterczynowy szczyt o podziałach pola oraz sylwecie wzbogaconej sterczynami.

Strop - poziome przykrycie wnętrza budowli na układzie belek nośnych, zakrytych lub wyeksponowanych.

Supraporta - ozdobna płycina nad drzwiami, wypełniona płaskorzeźbą lub malarstwem.

Szczyt - przedłużenie w górę ściany dla zakrycia trójkątnego otworu poddasza.

Szkieletowa konstrukcja drewniana - drewniany szkielet słupów i belek, ukośnie usztywnionych, o przęsłach wypełnionych deskami, gliną lub cegłą.

Ślimacznica - zob. woluta.

Tęcza - (łuk tęczowy) - łuk oddzielający prezbiterium od nawy kościelnej.

Trakt - w budynku rząd pomieszczeń równej głębokości; trakty liczy się od głównej ściany frontowej, w stosunku do której biegną one równolegle; stąd określenia: dom jedno-, dwu- i trzytraktowy, trakt frontowy, tylny itd.

Transept - w bardziej rozbudowanych kościołach nawa poprzeczna pomiędzy prezbiterium i nawą (nawami) podłużną.

Tryptyk - ołtarz złożony z trzech skrzydeł - części środkowej - nieruchomej i bocznych - zamykanych "drzwi" ozdobionych rzeźbami i malarstwem.

Tympanon - 1. w arkadowym portalu półkolisty kamień nad prostokątnym wejściem; 2. zob. fronton.

Wątek - (wiązanie) - sposób układu cegieł lub kamieni w murach budynków.

Witraż - kompozycja barwnych szkieł okiennych połączonych obramowaniami ołowianymi.

Wole oczka - dekoracyjny motyw architektury antycznej i nowożytnej.

Woluta (ślimacznica) - skręcone spiralnie naroże głowicy porządku jońskiego, używane również jako samodzielny motyw dekoracyjny.

Wspornik - wysunięty z lica ściany mniej lub bardziej ozdobny profilowany element, podtrzymujący okap, sklepienie, posąg, itp.

Wykusz - bezpośrednio związany z wnętrzem, nadwieszony na zewnętrznej ścianie budynku wieloboczny lub prostokątny występ o ściankach potraktowanych jak okna i balustrady.

Wysklepki - pola sklepienia zawarte między liniami przenikania bądź między żebrami.

Zendrówka - bardzo silnie wypalona cegła o ciemnej barwie i często zeszklonej powierzchni.

Zrębowa (wieńcowa) konstrukcja - system budowy ścian drewnianych z poziomych bali, wiążących się w narożach.

Zwornik - kamień wstawiony w miejscu zbiegu żeber sklepiennych.

Żebro - profilowany element, przeważnie również o charakterze konstrukcyjnym, występujący wzdłuż linii przenikania się pól sklepienia i przenoszący obciążenia sklepienia na węzły konstrukcyjne.

 

 

Źródło: Vademecum młodzieżowego opiekuna zabytków, Warszawa 1997, wyd. Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze.