Home
Prezentacje
Wspomnienie
Źródła
 
Home
O twórcy parku w Laskach...
Oceny: / 54
KiepskiBardzo dobry 
Redaktor: Łukasz Kamiński   
15.07.2012.

 

O twórcy parku w Laskach.

Eduard Petzold (1815-1891) - słynny mistrz sztuki ogrodowej od Holandii po Stambuł.

 

 

Sztuka ogrodowa znana jest od czasów pierwszych cywilizacji – rozwijała swoje charakterystyczne style w starożytności (Mezopotamia, Egipt, Rzym i Grecja), średniowieczu, kwitła w czasach odrodzenia, baroku i oświecenia. Jednak prawdziwy rozwój sztuki ogrodowej przyniósł wiek XIX. Sztuka ogrodowa na swym celu ma projektowanie, zakładanie i pielęgnację wydzielonych obszarów zieleni z wykorzystaniem przyrody naturalnej oraz dobranej roślinności. Łączy w kompozycyjną całość naturalne elementy ogrodu oraz elementy sztuczne. Sztuka ogrodowa obejmuje również umiejętność odpowiedniego doboru właściwych roślin, ich odmian do danego terenu i warunków klimatycznych panujących w danym miejscu. To sposób łączenia architektury i zieleni w taki sposób, aby pozostawały w harmonii ze sobą.

Wielu z nas cieszy widok każdego zadbanego zielonego skrawka terenu w naszych miejscowościach, dającego mieszkańcom cień i schronienie dla ptaków oraz pożytecznych owadów. Jeszcze milej usłyszeć, że półtora wieku temu w naszej miejscowości realizowano założenia sztuki ogrodowej na europejskim poziomie...

U schyłku ubiegłego roku trafiłem na interesującą wzmiankę, według której park w Laskach, otaczający pałac wybudowany przez rodzinę von Loesch w 1912 r. projektował niejaki Eduard Petzold. Przyznam szczerze, że początkowo nie zrobiło to na mnie żadnego wrażenia, gdyż osoba wymieniona jako twórca laskowskiego parku była mi zupełnie obca. Jednak dalsze poszukiwania wprawiły mnie najpierw w zdziwienie, a następnie w zachwyt. Eduard Petzold okazał się postacią nietuzinkową, znaną w jego epoce w całej Europie a nawet u granic Azji! Poznawanie jego losów to podróż w świat wielkich miast, rozległych majątków ziemskich, arystokracji i bogatych rezydencji a przede wszystkim obcowanie z pięknem otaczającej nas przyrody, którą mimo rewolucji przemysłowej ludzie XIX wieku pielęgnowali i szanowali.  

Michael Rohde, autor biografii Eduarda Petzolda[1], na stronie 127 swojej publikacji, opartej na bogatym materiale źródłowym, podaje, że we wrześniu 1877 r. słynny architekt krajobrazu opracował plan parku w Laskach [„Lasky bei Kempen, Posen (heute Laski bei Kępno, Gemeinde Trzcinica, Woi. Kalisz, Polen)” – Laski obok Kępna, Poznańskie (dziś Laski obok Kępna, Gmina Trzcinica, województwo kaliskie, Polska][2]. Autor wspomina dodatkowo, że plan parku zamówił „Landrat von Lösch, auch Besitzer von Langhelwigsdorf“ (Landrat von Loesch, właściciel Pogwizdowa). Oryginał planu znajduje się w Dreźnie, w Państwowym Urzędzie Zabytków Saksonii (Das Landesamt für Denkmalpflege Sachsem). Dokument nosi sygnaturę 7614/23 i niewykluczone, że jego kopia trafi w przyszłości do Lasek.

 

Eduard Petzold (1815-1891)

(fot. http://www.schatzkammer-thueringen.de/en/personality/eduard-petzold.html )

 

Park został posadzony prawdopodobnie jesienią 1877 r. (we wrześniu tego roku powstał plan parku) lub wiosną 1878 r. Nietypowe jest to, że rodzina von Loesch zaczynała od sadzenia parku, a nie od budowy pałacu. Spoglądając jednak na wszystkie wydarzenia i inwestycje, jakie miały miejsce w Laskach w tamtym czasie, wydaje się, że założenie parku było częścią większego planu rozwoju miejscowości i jej przygotowania pod przybycie von Loeschów z głębi Dolnego Śląska (z Langhelwigsdorf czyli z Pogwizdowa pod Bolkowem). Proces ten miał się zakończyć budową pałacu, na co rodzina von Loesch musiała jeszcze poczekać.

 

Park w Laskach z lotu ptaka (krzyżykiem zaznaczono pałac)

(fot. Geoportal)

 

Ówczesny właściciel majątku Laski postarał się w 1877 r. o wybudowanie domu parafialnego (pastorówki). W 1878 r., jak już wspomniano, posadzono na gruntach dominium park dworski, zatrudniając przy tym jednego z najlepszych ówczesnych architektów krajobrazu, Eduarda Petzolda. Rok później, 23 lipca 1879 r. rozpoczęto budowę kościoła. Jego projekt opracował sławny wrocławski architekt Karl Johann Bogislaw Lüdecke, szeroko znany w całej Europie. Budowa kościoła dzięki w pełni zgromadzonym środkom zakończyła się 4 listopada 1879 r., kiedy ówczesny pastor Jerzy Badura zanotował w swych wspomnieniach, że "na wieży została osadzona kopuła”. W 1881 r. wybudowano szkołę ewangelicką.

Jak widać, tempo rozwoju Lasek było wówczas imponujące, nie szczędzono środków na zatrudnianie najlepszych, europejskiej klasy specjalistów. Kiedy pastor Jerzy Badura przebywał w Laskach, z pewnością widział świeże nasadzenia w parku i jego rozkwit.

Poszukiwania wszelkich wiadomości o Eduardzie Petzoldzie przyniosły nam ciekawą informację. Otóż rodzina von Loesch zatrudniła wcześniej słynnego planistę do tworzenia parku w swym rodzinnym Pogwizdowie (Langhelwigsdorf), gdzie istniał już park, położony na północny zachód od pałacu. Znajdował się tam otoczony groblami rozległy staw gospodarczy, pełniący również funkcję stawu ozdobnego. Około 1874 r. parkowe założenia zostały powiększone pod kierownictwem Petzolda w kierunku południowym, gdzie łączyły się z lasem. Dwa stawy gospodarcze po przeciwnej niż pałac stronie drogi w kierunku Bolkowa zostały otoczone bogatą roślinnością. Wykorzystując istniejące ogrody regularne i ogrody gospodarcze oraz tereny dworskie na wschód od dworu założono rozległy park krajobrazowy o rozbudowanym systemie wodnym, misternym układzie dróg (z południowej części parku wyprowadzono aleję do pobliskich Świn). Do dziś zachowały się pozostałości parku pałacowego o powierzchni 9,5 ha. Przeważa w nim drzewostan rodzimy: lipy drobnolistne, dęby szypułkowe, ale są też rzadkie odmiany dębów[3]. Rodzina von Loesch była z pewnością jedną z ważniejszych familii arystokratycznych Dolnego Śląska i do swych inwestycji, jak już wspomniano, zatrudniała sławnych i sprawdzonych specjalistów. Architekt krajobrazu Petzold najpierw projektował park w Pogwizdowie, następnie po kilku latach zatrudniono go w Laskach. Podobnie sławny architekt Johannes Vollmer najpierw opracował w 1884 r. kaplicę grobową von Loeschów w Pogwizdowie, następnie według wszelkich poszlak po latach opracowywał projekt pałacu w Laskach. Równie słynny i utytułowany był Karl Johann Bogislaw Lüdecke, autor projektów pastorówki i kościoła ewangelickiego w Laskach. Dostrzec możemy jednocześnie pewien dolnośląski patriotyzm lokalny von Loeschów, gdyż zarówno Petzold, jak i Vollmer i Lüdecke byli silnie związani z Dolnym Śląskiem.  

 

Park i staw w Pogwizdowie (Langhelwigsdorf)

(fot. http://www.paszowice.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=59&Itemid=70)

 

Zaznaczyć należy, że park Petzolda w Laskach, podobnie zresztą jak w Pogwizdowie, nie powstał w szczerym polu, na świeżym gruncie. Już wcześniej istniał tutaj ogród i miejsca zadrzewione, które w Laskach posadzili Paulini jasnogórscy posiadający tutaj majątek ziemski. Trudno datować pierwotne początki tych nasadzeń, jednak ostrożnie można przyjąć, że była to druga połowa lub koniec XVIII wieku. Eduard Petzold w swym planie wykorzystał paulińskie nasadzenia i znacznie je rozszerzył, tworząc imponującą całość.

Okres prosperity gospodarki niemieckiej po wojnie z Francją nosi nazwę Gründungszeit (czas zakładania), zwanego u nas ze śląska „grynderką”. U jego politycznych podstaw leżało zwycięstwo nad Francją i zjednoczenie Niemiec. Gospodarczymi filarami grynderki były olbrzymie kontrybucje wojenne wynoszące 5 mld franków, płatnych przez Francję w złocie, co było dla ówczesnego państwa niemieckiego znakomitym kapitałem inwestycyjnym oraz przyłączenie do Niemiec Alzacji i Lotaryngii – regionów obfitujących w bogactwa naturalne, głównie węgiel i rudy żelaza. Grynderka to po prostu bum budowlany, po którym zostały dworce kolejowe, urzędy pocztowe, kościoły, budynki administracji państwowej i użyteczności publicznej. Założono też wówczas wiele nowych przedsiębiorstw i spółek.

Eduard Petzold przebywał i pracował w rozmaitych krajach europejskich. Wiele z jego dzieł można podziwiać na terenie Polski, gdyż jak wylicza Rohde – autor biografii i badacz pracy „artysty-ogrodnika”, Petzold zaprojektował na samym Śląsku 54 parki i ogrody, kilkanaście również na terenie obecnego województwa lubuskiego. Jednak w ciągu całego swojego życia Eduard Petzold był szczególnie związany z Parkiem Mużakowskim[4].

Park Mużakowski w Internecie (linki):

- encyklopedia   http://pl.wikipedia.org/wiki/Park_Mu%C5%BCakowski

- oficjalna strona   http://www.muskauer-park.de/?cat=8

- park na filmie   http://www.youtube.com/watch?v=ettyfL9zjXw

- zdjęcia parku   http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/park-muzakowski/

W Mużakowie Petzold skończył naukę zawodu ogrodnictwa, tu wrócił po kilku latach wędrówki, żeby pracować jako dyrektor parku przez kolejne 30 lat. W tym samym czasie Petzold tworzył parki i ogrody w całej Europie. Jego działanie obejmowało zadania doradcy i planisty lub prace praktyczne. Przedmiotami jego prac było około 174 parków, przede wszystkim na terenie ówczesnych Niemiec, głównie na Śląsku, w Brandenburgii, Saksonii i Turyngii, ale również w Austrii, Bułgarii, Czechach, Holandii (17 parków), Turcji i na Węgrzech. W wyniku zmian granic wiele dzieł Petzolda podziwiać można dziś w Polsce.

Warto nieco więcej uwagi poświęcić osobie i życiorysowi artysty, który pracował nad planem i kształtem parku w Laskach. Najwięcej szczegółów jego biografii w dostępnej polskojęzycznej literaturze podaje Monika Edyta Drozdek, architekt krajobrazu oraz specjalista w zakresie ochrony i konserwacji zabytkowych założeń ogrodowych[5].

Carl Adolph Eduard Petzold (znany jako Eduard Petzold) urodził się 14 stycznia 1815 r., zmarł w sierpniu 1891 r. Był słynnym, utalentowanym i cenionym niemieckim architektem (planistą) krajobrazu, którego dzieła podziwiać możemy do dziś w wielu krajach Europy. Petzold urodził się w Königswalde (Lubniewice) koło Frankfurtu nad Odrą, w ówczesnej Brandenburgii[6]. Podstawowe wykształcenie zdobył w szkołach w Königswalde i Muskau, następnie podjął naukę w Lateinschule w Halle w Saksonii, by przygotować się do studiów prawniczych, zgodnie z planami rodziców. Jednak zainteresowania młodego Eduarda poszły w innym kierunku. Rodzina Petzoldów przyjaźniła się z Jacobem Heinrichem Rehderem, który pełnił funkcję nadwornego ogrodnika u księcia Hermanna von Pücklera. Rehder zauważył pasje Eduarda, a rodzice w końcu zaakceptowali wybór syna.

Dnia 1 lipca 1831 r. młody Petzold rozpoczął naukę ogrodnictwa w parku księcia Hermanna von Pückler-Muskau[7], który w dużym stopniu wpłynął na późniejszą twórczość Petzolda. Jednak pierwszym nauczycielem dla przyszłego mistrza ogrodów był Rehder, który uczył Petzolda podstaw niezbędnych dla planisty, architekta ogrodów, mianowicie umiejętności szkicowania planów, pomiarów i wytyczania ogrodów w terenie[8]. W 1834 r. Petzold otrzymał dyplom ukończenia nauki, dzięki czemu mógł samodzielnie planować i prowadzić ogrody. Rozpoczął natychmiast samodzielnie wykonanie pierwszego ogrodu, ale według planu Rehdera, w miejscowości Siedlisko (Carolath), na zlecenie rodziny von Schönaich[9]. W  latach 1835 – 1838 tworzył park w Maciejowcu (Matzdorf) na Śląsku[10]. Planował go i wykonywał samodzielnie, ale nadal pod okiem Rohdera. Prace trwały 3 lata, ponieważ powierzchnia parku wyniosła 325 ha! W 1838 r. zaprojektował pierwszy park bez pomocy swego nauczyciela i opiekuna w Mostkach (Möstchen)[11].

W 1838 r. Petzold wyjechał z Muskau do Turyngii, gdzie w Neuenhof koło Eisenach pracował aż do 1843 r. w posiadłości Georga Riedesela, pozostając tam ze względu na szczodrość finansową inwestora, jak również możliwość odbywania w międzyczasie licznych podróży, gdyż co roku przysługiwało mu 6 miesięcy urlopu. W tym okresie Petzold zwiedził Niemcy, Belgię, Holandię, Szwajcarię i Francję.

W latach 1844 - 1852 Eduard Petzold piastował stanowisko nadwornego ogrodnika w Weimarze u Carla Alexandra i Sofie Weimar. Para książęca zamówiła wykonanie aż 11 ogrodów, m. in. w Ettersburgu, Tiefurt, Bad Berka a.d. Ilm, Ilmpark. Realizacja zlecenia książąt Weimar nie przeszkodziła Petzoldowi w projektowaniu i wykonawstwie kolejnych ogrodów w Turyngii i Zwickau w Saksonii.

Po szesnastu latach, w 1852 r. Eduard Petzold powrócił do majątku Muskau, który zmienił właściciela, bowiem w 1846 r. książę von Pückler-Muskau sprzedał swe dobra księciu Fryderykowi Niderlandzkiemu. Petzold po śmierci Heinricha Rehdera objął funkcję inspektora ogrodowego, pełniąc ją przez dwadzieścia lat, do 1872 r. Po śmierci księcia von Pücklera (zmarł w 1871 r.) Petzold objął stanowisko dyrektora parku i ogrodu w Muskau (1872 – 1881).  W dolnośląskim Bolesławcu E. Petzold zrealizował w latach 60 i 70-tych XIX wieku trzy ciekawe projekty założeń parkowych i ogrodowych. W Szczepowie w powiecie głogowskim (Seppau) Petzold w 1863 r. zaprojektował park przypałacowy otoczony ceglanym murem. W skład drzewostanu weszły: buk pospolity, klon pospolity, lipa drobnolistna, żywotnik zachodni, żywotnik olbrzymi, platan klonolistny, dąb szypułkowy, klon srebrzysty, cypryśnik, jabłoń rajska, trójgliczeń, orzech czarny, kłęk kanadyjski, jodła nikko, perełkowiec japoński[12]. W Czechach przykładem działalności Petzolda jest park w Dobrenicach o powierzchnia 25 ha, nad którym nasz bohater pracował w 1875 r. Dobrenice położone są niedaleko obecnej granicy polsko – czeskiej, pomiędzy miastami Dobrenice położone są niedaleko obecnej granicy polsko – czeskiej, pomiędzy Hradec Kralowe a Pardubicami, przy drodze D11 prowadzącej do Pragi[13]. 

Książę Hermann Ludwig Heinrich von Pückler-Muskau, inny wielki architekt krajobrazu, polecając Eduarda Petzolda księciu Fryderykowi Niderlandzkiemu (któremu odsprzedał posiadłość w Muskau), powiedział: „Moja obecność w Muskau nie jest już potrzebna, gdyż on jest moim alter ego i spodziewam się więcej po nim niż po sobie samym”.

O znajomości tajników przyrody i talencie Eduarda Petzolda mogą poświadczyć jego słowa: „W naturze każdy przedmiot pozostaje w pewnym związku ze swoim otoczeniem, rzadko kiedy albo zgoła nigdy nie odcina się przyroda rażąco swoimi formami, grupami czy kolorami, ona zawsze stwarza przejścia i działa pojednawczo, dzięki czemu w adekwatny sposób godzi najostrzejsze przeciwieństwa“ (Die Landschaftsgärtnerei [Ogrodnictwo krajobrazowe], 1862)[14].

Eduard Petzold jako mistrz sztuki ogrodowej znany był z nowatorskiego stosowania elipsoidalnie uformowanych dróg i kształtowania skrzyżowań alejek z wyłączeniem kątów prostych, projektowania śmiałego okonturowania, akcentowania najpiękniejszych form syngieltonowych (pojedynczych drzew i krzewów), podkreślania różnorodności barw. Był też mistrzem w kształtowaniu rozbudowanych dalekich osi i powiązań widokowych w otaczającym krajobrazie [m.in. na terenie Bolesławca wieża Jenny (patrz link http://boleslawiec.eu/sciezki/przystanek7.htm) i dolina parkowa z widokiem na panoramę miasta przy folwarku Próg].

Petzold preferował drzewa liściaste, posługiwał się szeroką gamą środków i zabiegów, odważnie zestawiając rozmaite formy koron i kontrasty barw liści dążąc do osiągnięcia bogatych malarskich efektów. Aktywnie dążył do zespolenia tego, co daje piękna natura i tego, co może uczynić sztuka, by stworzyć żywy malarski pejzaż.

W marcu 2007 r., 130 lat od powstania parku w Laskach miała miejsce trzydniowa polsko-niemiecka konferencja-seminarium poświęcone osobie Eduarda Petzolda i jego twórczości. Spotkanie zgromadziło licznych entuzjastów zabytkowej sztuki ogrodowej. Zaszczyt jego otwarcia przypadł autorowi biografii Petzolda, dr Michaelowi Rohde, który przytoczył ciekawe anegdoty z życia bohatera swojej książki. Mianowicie Eduard Petzold ze względu na dużą ilość realizowanych projektów parków i ogrodów nie był w stanie osobiście nadzorować wszystkich prac ogrodniczych, dlatego posługiwał się często koleją. Jeśli nie mógł dojechać na miejsce tworzenia kolejnego założenia krajobrazowego, wysyłał pociągiem swoje listy i plany. Często też instruował jak pielęgnować istniejący park czy ogród. Każde kolejne dzieło zaczynał tworzyć na papierze – powstawał szczegółowy plan osi widokowych, gatunków roślin i układ dróg i ścieżek. Wiedząc, że w czasie realizacji danego planu pojawiały się potrzeby jego modyfikacji, dopuszczał zmiany podczas prac terenowych. Najważniejsze realizacje nadzorował osobiście.

Eduard Petzold sadził w rozmyślny sposób różne gatunki drzew blisko siebie, dostarczając obserwatorom imponujących doznań. Jego inspirację stanowiła przyroda, poszukiwał takich rozwiązań, które dawały mu grę światła o różnych porach dnia. Był swoistym krajobrazowym impresjonistą. Po kilku latach nie wahał się posadzone blisko siebie rośliny przerzedzać, w tym celu nie raz korzystał z siekiery. Dla właścicieli parków i ogrodów było to darmowe źródło drewna. Petzold korzystał również z siekiery w momencie, gdy miał istniejące już miejsce zadrzewione przekształcić w park krajobrazowy. Być może właśnie tak było w Laskach, gdzie mistrz zastał już wcześniejsze zadrzewienia, pozostawione przez Paulinów. Prowadzone cięcia i przerzedzenia przeprowadzał jednak bardzo ostrożnie kierując się zasadą, że łatwo wyciąć, trudniej jednak czekać na odtworzenia drzewa.

 

Szkic projektu ogrodu Petzolda w Królewcu (Konigsberg)

(fot. Architekturmuseum Berlin sygnatura HH 0094,005)

 

Szkic projektu ogrod Petzolda w Królewcu (Konigsberg)

(fot. Architekturmuseum Berlin sygnatura HH 0094,001)

 

*

  

Park Mużakowski (Łęknica)

(fot. http://www.nid.pl/idm,716,leknica-park-muzakowski-park-w-stylu-krajobrazowym.html)

 

Park przypałacowy w Tiefurt pod Weimarem (Turyngia)

(http://www.gardenvisit.com/garden/schlosspark_tiefurt)

 

Zamek i park Alteinstein w Turyngii

(http://nl.wikipedia.org/wiki/Eduard_Petzold)

 

Zamek i park w Altdöbern (powierzchnia 50 ha)

(http://www.schloesser-gmbh.de/01-altdoebern-en.php)

  

Kończąc powyższe rozważania należy wspomnieć, że zabytkowy, malowniczo usytuowany  park w Laskach o powierzchni 8,44 ha decyzją nr 473/82 z dnia 25 sierpnia 1982 r. został uznany za pomnik przyrody, w którym przedmiotem ochrony jest ogromny i cenny starodrzew[15].

Nasza miejscowość kryje wiele ciekawostek, często dla nas bardzo odległych. TPL Lukus celuje w odkrywaniu zapomnianych wydarzeń i faktów, co ma służyć promocji Lasek i ich mieszkańców a także całej gminy Trzcinica w szerokim aspekcie kulturowym i historycznym oraz w trosce o tradycję i własną tożsamość. Wszelkie odkrycia będą publikowane na naszej witrynie, dlatego zapraszamy do regularnych odwiedzin!

 

Fot.11

Park w Laskach

 

WARTO OBEJRZEĆ - Park Petzolda w Holandii:   http://www.youtube.com/watch?v=DV3dyscdSOc&feature=player_embedded

  

Literatura:

-         Bartczak Monika, Malownicze parki Petzolda [w:] „Zieleń Miejska”, nr 3/2007 (6), s. 14-15;

-         Bińkowska Iwona, Romantyczne upiększanie krajobrazu wokół rezydencji – parki w Siedlisku i Bełczu Wielkim [w:] „Kultura i społeczeństwo na Środkowym Nadodrzu w XIX i XX wieku”, redakcja naukowa Przemysław Bartkowiak i Dawid Kotlarek, Zielona Góra 2008, s. 36 – 46;

-         Drozdek Monika Edyta, Malownicze parki Carla Eduarda Petzolda na wybranych przykładach ogrodów województwa lubuskiego [w:] „Rocznik Lubuski”, t. 31, cz. I, 2005, s. 251 – 264;

-         Gothein Marie Luise, Geschichte der Gartenkunst, t. 2, Von der Renaissance in Frankreich bis zur Gegenwart, Jena 1914;

-         Polanica G., Perła w Borach Dolnośląskich [w:] „Zieleń Miejska”, nr 1/2008, s. 9-11 (Park, zamek i ogród w Kleczkowie);

-         Rohde Michael, Von Muskau bis Konstantinopel. Eduard Petzold ein europäischer Gartenkünstler, Dresden 1998; 

Internet:

- Wikipedia – wolna encyklopedia internetowa;

- http://boleslawiec.eu/europejczycy/ - Śladami słynnych Europejczyków (witryna internetowa Urzedu Miasta w Bolesławcu);

- pozostałe witryny, wymienione w przypisach. 
 


[1] Michael Rohde, Von Muskau bis Konstantinopel. Eduard Petzold, ein europäischer Gartenkünstler 1815-1891, wydawnictwo Verlag der Kunst, Dresden 1998, s 127.

(„Od Mużakowa po Konstantynopol. Eduard Petzold, europejski artysta ogrodów 1815-1891”). [2] Autor wspomina o województwie kaliskim, gdyż pisał swoją książkę przed reformą administracyjną 1998 r.

[3] Zabytki w Pogwizdowie (Strona gminy Paszowice):

http://www.paszowice.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=59&Itemid=70

[4] Park Mużakowski (Park von Muskau, Muskauer Park lub Fürst-Pückler-Park) – największy park stylu angielskiego w Polsce i w Niemczech, zajmujący 728 ha powierzchni po obu stronach rzeki Nysy Łużyckiej, która stanowi granicę polsko-niemiecką, położony w województwie lubuskim, w powiecie Żarskim. Po stronie polskiej znajdują się 522 ha całego założenia parkowego, a po stronie niemieckiej 206 ha. Centralna część parku z zabudowaniami rezydencjalnymi znajduje się po zachodniej stronie rzeki przy niemieckiej miejscowości Bad Muskau, polska część leży przy miejscowości Łęknica. 2 lipca 2004 roku Park Mużakowski został wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO, jako 12 obiekt w Polsce. Polska część parku jest zarządzana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa w Warszawie, natomiast Niemiecka część zarządzana jest przez Fundację Księcia Pücklera z siedzibą w Oranżerii znajdującej się w Parku Mużakowskim. Niezwykła urokliwość Parku Mużakowskiego sprawia, że jest on prawdziwą Mekką dla fotografów, poetów i ludzi o romantycznej naturze.

[5] Drozdek Monika Edyta, Malownicze parki Carla Eduarda Petzolda na wybranych przykładach ogrodów województwa lubuskiego [w:] „Rocznik Lubuski”, t. 31, cz. I, 2005, s. 251 – 264. 

[6] Lubniewice (niemieckie Königswalde) – obecnie miasto w województwie lubuskim, w powiecie sulęcińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Lubniewice, położone nad jeziorami Lubiąż i Krajnik, w pobliżu największego jeziora w okolicy Lubniewsko. W 1994 r. roku gmina Lubniewice uzyskała tytuł "Najbardziej Ekologicznej Gminy w Polsce". 

[7] Książę Hermann Ludwig Heinrich von Pückler-Muskau (1785–1871) – założyciel parku w Muskau, który po licznych podróżach w tym do Anglii zachwycił się parkami krajobrazowymi. W 1811 roku odziedziczył po zmarłym ojcu posiadłość w Muskau, liczne wsie i sporą sumę pieniędzy. W 1815 roku, dokładnie 1 maja Pückler wydał list otwarty do mieszkańców Muskau, w którym prosił o pomoc w zakładaniu parku przypałacowego w stylu angielskim. W 1845 roku książę był zmuszony sprzedać posiadłość w Muskau i przenieść się z byłą żoną Lucie do Branitz koło Cottbus, gdzie rozpoczął tworzenie kolejnego parku. Zmarł 4 lutego 1871 roku, razem z Lucie został pochowany w usypanej piramidzie na jeziorze w parku w Branitz. Kolejnym właścicielem Parku Mużakowskiego był książę Fryderyk Niderlandzki, który kontynuował prace związane z tworzeniem parku. Pomagali mu w tym ogrodnicy Parku Mużakowskiego, którzy współpracowali z Pücklerem: Jacob Heinrich Rehder i Eduard Petzold. Prace trwały aż do śmierci księcia w 1881 roku. W 1883 roku posiadłość Muskau wykupili trzeci właściciele parku – rodzina von Arnim, którzy po odratowaniu funduszy Muskau kontynuowali dzieło swoich poprzedników. W 1945 roku rodzina von Arnim została wysiedlona z Muskau.

[8] Drozdek Monika Edyta, Malownicze parki Carla Eduarda Petzolda na wybranych przykładach ogrodów województwa lubuskiego [w:] „Rocznik Lubuski”, t. 31, cz. I, 2005, s. 251 – 252. 

[9] Siedlisko – dziś miejscowość w województwie lubuskim, w powiecie nowosolskim.

[10] Maciejowiec, wieś w województwie dolnośląskim, w powiecie lwóweckim, w gminie Lubomierz. W tamtejszym parku przypałacowy występują rzadkie i cenne gatunki drzew (59 gatunków), często będące endemitami, czyli gatunkami unikatowymi dla danego miejsca czy regionu. Są to m.in.: choina kanadyjska, cyprysik: Lawsona, groszkowy, nutkajski, dęby: błotny, burgundzki, czerwony Maxima, kasztan jadalny, magnolie, żywotniki, azalie, perukowce. Przedstawicielami krzewów (20 gatunków ) są m.in.: głóg jednoszyjkowy, jaśminowiec wonny, dereń biały, ligustr pospolity. Jest to największe i najbogatsze założenie parkowe w byłym woj. jeleniogórskim.

[11] Mostki – wieś w województwie lubuskim, w powiecie świebodzińskim, w gminie Lubrza.

[12] http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/glogowski/szczepow.htm

[13] http://www.zamekdobrenice.cz/

[14] Robert de Jong (Amsterdam), Landschaft – Kulturlandschaft – Erbe (Krajobraz – krajobraz kulturowy – dziedzictwo), s. 23-24

http://www.virtuelles-museum-preussen.de/

[15] Wykaz pomników przyrody na terenie gminy Trzcinica.