Home
Prezentacje
Wspomnienie
Źródła
 
Home
O słynnych architektach niemieckich i ewangelickim budownictwie XIX w.
Oceny: / 54
KiepskiBardzo dobry 
Redaktor: Łukasz Kamiński   
26.01.2012.

O słynnych architektach niemieckich i ewangelickim budownictwie XIX w.

(krótka podróż w świat wielkiej architektury)

Dla Wielkopolski wiek XIX oznaczał twarde panowanie pruskie. Swoisty ucisk polityczny i społeczny (w zależności od danego momentu, mniejszy lub większy) wiązał się jednocześnie ze wzrostem gospodarczym, wyróżniającym Wielkie Księstwo Poznańskie na tle zaboru rosyjskiego i austriackiego. Obok rozwoju rolnictwa, wprowadzającego nowe rozwiązania technologiczne, kwitł handel i budownictwo, rozwijała się sieć drogowa i kolejowa. Pruska architektura nabrała dodatkowego rozmachy po 1871 r., po wygranej wojnie francusko - pruskiej i proklamowaniu zjednoczonego Cesarstwa Niemieckiego.

Wojna 1870-1871 zakończyła się sromotną klęską Cesarstwa Francuskiego, której skala była porażająca. Kapitulacja twierdzy Sedan (2 września 1870 r.), gdzie do niewoli trafił cesarz Napoleon III oraz kapitulacja Paryża spowodowały zakończenie działań wojennych i przyjęcie przez pokonany kraj bardzo niekorzystnych warunków pokoju. Oprócz utraty całej Alzacji oraz 1/3 Lotaryngii, Francja musiała wypłacić Prusom ogromną kontrybucję - 5 miliardów franków w złocie. Francuskie złoto, które w latach 1871-1873 napłynęło do Cesarstwa Niemieckiego, podziałało ożywczo na gospodarkę tego kraju.

Po zjednoczeniu Niemiec w 1871 r. wznoszone były liczne budynki reprezentacyjne dla nowo powstałego cesarstwa oraz lokalnych książąt i hrabiów. Budowano ratusze, urzędy, sądy, pałace, zamki i wille. Jednocześnie ze świeckim rozwijało się budownictwo sakralne; budowano przede wszystkim kościoły i probostwa ewangelickie. Na terenie Wielkopolski powstało wiele nowych parafii, co wiązało się z potrzebą fundowania wielu nowych obiektów do sprawowania kultu Bożego.    

Jeśli chodzi o stosowane style i układy architektoniczne, to powszechnie dominował nurt zwany eklektyzmem. Polegał on na łączeniu w jednej budowli w sposób swobodny elementów wybranych z różnych stylów architektonicznych. Eklektyzm występował już w różnych epokach, choć od 2. ćwierci XIX w. do początku wieku XX był, pod postacią historyzmu, stosowany świadomie i programowo, obejmując swym zasięgiem całą Europę oraz Amerykę Północną. Pod koniec swojego trwania zbiegł się z secesją. Początkowo było to niemal bezkrytyczne powielanie wzorców, zapożyczanych z poprzednich epok, bez uwzględniania sprzeczności między nimi, łączenie różnych stylów, wchodzących w skład tzw. stylów historyzujących, czyli tych które były popularne jako style "neo-": neogotyk, neorenesans, neobarok, neoklasycyzm.

Naśladownictwo staje się powszechną regułą. Wartość budynku mierzy się bogactwem i przepychem dekoracji. W okresie eklektyzmu masowo produkowane były zdobienia z gipsu i zaprawy (odlewy) oraz z blach, zastępując nimi elementy dawniej odkuwane w kamieniu.

Rozróżnia się:

- eklektyzm romantyczny - łączący w ramach jednego obiektu różne style w sposób dowolny i przypadkowy, w rezultacie - zaprzeczając ich logice;

- eklektyzm historyczny (historyzm) - gdy dany styl powielany jest w miarę wiernie, bez wtrąceń obcych.

Eklektyzm historyczny, zwany historyzmem w architekturze Niemiec pojawiał się sporadycznie już w latach 70. XVIII w., lecz jego właściwy początek ma związek z wojnami napoleońskimi i osłabieniem państw niemieckich. Impulsem do przywołania motywów patriotycznych było odnalezienie oryginalnego projektu katedry w Kolonii, co zaowocowało planami jej ukończenia oraz skojarzeniem gotyku z czasami średniowiecznej potęgi Niemiec.

W stylu historyzmu tworzyli wielcy architekci niemieccy jak Karol Fryderyk Schinkel (1781-1841) i Friedrich August Stüler (1800- 1865) – autor projektu kościoła ewangelickiego w Kępnie.

Eklektyzm - historyzm przyporządkowywał "neo-style" do obiektów w zależności od ich przeznaczenia:

- ratusze - przeważnie neogotyk, rzadziej style późniejsze;

- obiekty szkolnictwa akademickiego - neogotyk (nawiązanie do tradycji i wzorów budownictwa pierwszych uniwersytetów);

- teatry, opery, filharmonie – neobarok;

- gmach sądów, banków czy muzeów – neoklasycyzm;

- rezydencje miejskie, pałace, kamienice - neorenesans, neobarok, secesja.

 

Charakterystyczną cechą ewangelickiej architektury sakralnej w dziewiętnastowiecznych Niemczech było uporczywe poszukiwanie własnego, odrębnego stylu. Dominowały dwa nurty: konserwatywny, który zwyciężył na konferencji kościelnej w 1861 roku w Eisenach, gdzie ustalono przepisy budowlane, znane pod nazwa (Eisenacher Regulativ), oraz ruch radykalny, powstały w 1891 roku w Wiesbaden (Wiesbadener Programm).

W nurcie konserwatywnym, starano się o jednolity styl dla obu wyznań: ewangelickiego i katolickiego.

Eisenacher Regulativ to zbiór (regulamin) złożony z szesnastu tez i zasad, opracowanych przez architektów Friedricha Augusta Stülera, C.F. Leinsa i C.W. Hase na konferencji kościelnej w Eisenach, ogłoszonych w 1861r. Budowane kościoły ewangelickie w Prusach nawiązywać miały swą formą do „chrześcijańskich stylów historycznych”. Eisenacher Regulativ nakazywały m.in., aby:

- kościoły były orientowane (prezbiterium od strony wschodniej);

- materiałem budowlanym była cegła klinkierowa;

- portal główny był usytuowany na osi ołtarza;

- kościół zawsze z wieżą, po stronie zachodniej, przed nawą główną;

- obowiązkowo budowano zakrystię;

- ambona ustawiona w miejscu zetknięcia się prezbiterium z nawą;

- chrzcielnica ustawiona w pobliżu ołtarza;

- empory wzdłuż naw bocznych, chór muzyczny na emporze zachodniej;

- ławki ustawione po obu stronach nawy głównej, z szerokim przejściem na środku.

Inicjatorzy budowy kościoła, architekci, duchowni i wierni zobowiązani byli do przestrzegania wprowadzonych przez rząd zasad. Praktykowano powoływanie komitetu budowy kościoła, często stowarzyszenia, które czuwały nad realizacją przedsięwzięcia i pomagały pokonywać trudności, zwłaszcza finansowe.

Pragnę przedstawić trzech wszechstronnie uzdolnionych architektów, których uznałem za najważniejszych spośród tych wszystkich, którzy działali na terenie Wielkopolski, Dolnego Śląska i na pograniczu obu tych ziem, a więc również na Ziemi Kępińskiej. Pierwszy z omawianej trójki to Karl (Carl) Friedrich Schinkel, o którym zwykło się mówić, że bez niego nie odbyła się w Wielkim Księstwie Poznańskim żadna większa inwestycja budowlana; z racji pełnionych funkcji (asesora budowlanego rządu pruskiego a następnie tajnego radcy budowlanego), nawet gdy budowlę projektował inny architekt, Schinkel dokonywał kontroli i nanosił ewentualne poprawki. Friedrich August Stüler był uczniem i współpracownikiem Schinkla, któremu dorównał talentem, a w niektórych momentach wyprzedzał swego mistrza. Karl Johann Bogislaw Lüdecke korzystając z dorobku Schinkla i Stülera stworzył swój własny styl, który możemy obserwować w kilku miejscowościach Powiatu Kępińskiego, w tym również w Laskach!

Karl (Carl) Friedrich Schinkel urodził się 13 marca 1781 r. w Neuruppin – słynny niemiecki architekt, urbanista, projektant i malarz, jeden z wybitniejszych twórców klasycyzmu w Królestwie Pruskim, tworzący także w stylu arkadowym. Działalność grupy niemieckich architektów kontynuujących styl Schinkla nazwano szkołą Schinkla (Schinkelschule).

W 1810 r. Schinkel otrzymał nominację na stanowisko asesora budowlanego rządu pruskiego (Geheimer Oberbauassessor). Jego głównym zadaniem była ocena państwowych projektów budowlanych według kryteriów estetyki i sztuki. Schinkel zajął się również sporządzaniem własnych projektów architektonicznych.

W 1815 Schinkel został awansowany na stanowisko tajnego radcy budowlanego (Geheimer Oberbaurat), obejmując odpowiedzialność za wszelkie projekty budowlane na terenie Prus. W 1816 r. Fryderyk Wilhelm III zlecił Schinklowi przebudowę centrum Berlina, by uczcić zwycięstwo Prus nad Napoleonem. Poza pracą zawodową w służbie państwa, Schinkel zajmował zleceniami od osób prywatnych. W licznych obowiązkach i projektach pomagali mu jego uczniowie, jak Wilhelm Stier, Johann Heinrich Strack, Friedrich August Stüler, czy Ludwig Persius, którzy zajmowali się kierownictwem budów. 

Schinkel wiele podróżował. W 1824 r. wyruszył w służbową wędrówkę po Włoszech, by zebrać informacje na temat technik muzealnych i porządkowania zbiorów dzieł sztuki. Podróż ta miała związek z planami budowy muzeum w Berlinie.

W 1826 r. Schinkel wyruszył w wielomiesięczną podróż przez Francję do Anglii i Szkocji, w celu zgłębiania tamtejszej architektury i nauk inżynieryjnych. W Paryżu Schinkel odbył wiele spotkań z francuskimi inżynierami i architektami, badał zastosowanie żelaza w konstrukcjach kopuły panteonu czy dachu giełdy paryskiej. W Wielkiej Brytanii spotkał się z budowniczymi tunelu pod Tamizą.

W 1830 r. Schinkel objął dyrekcję berlińskiego urzędu budowlanego (Oberbaudirektor), a w 1838 r. powierzono mu stanowisko dyrektora generalnego pruskiego urzędu budownictwa (Oberlandesbaudirektor).

Pod koniec lat 30. XIX w. Schinkel zapadł na zdrowiu. We wrześniu 1840 r. przeszedł udar mózgu, po którym był prawostronnie sparaliżowany, cierpiał na zaburzenia mowy, a następnie zapadł w śpiączkę, z której się nigdy nie obudził. Zmarł 9 października 1841 r. w swoim mieszkaniu służbowym w berlińskiej Akademii Budownictwa.

 

Przykładowe projekty:

Pałac myśliwski książąt Radziwiłłów w Antoninie zbudowany przez K. F. Schinkla w latach 1822-1824.

 

Pałac jest drewniany, oszalowany, na podmurówce, zbudowany na planie krzyża greckiego. Korpus główny o kształcie oktagonalnym (ośmiokątnym), do którego dobudowano cztery niższe skrzydła. Całe wnętrze korpusu głównego zajmuje wielka, trójkondygnacyjna sala o ozdobnym stropie, wsparta na filarze mieszczącym przewody kominowe z kominków, przyozdobiona trofeami myśliwskimi. Dawniej odbywały się w niej koncerty. Jedno ze skrzydeł mieści klatkę schodową wiodącą na wewnętrzne balkony, prowadzące do pokoi mieszkalnych w pozostałych trzech skrzydłach.

 

 Pałac w Antoninie (fot. Wikipedia)
Pałac w Antoninie -projekt autorstwa K. F. Schinkla
(źródło: Architekturmuseum Berlin nr SAE 1858,027)
*
Pałac w Antoninie - wnętrze. 
(źródło: Architekturmuseum Berlin nr SAE 1858,028)
*
Pałac w Antoninie 
(źródło: Architekturmuseum Berlin nr SAE 1858,029)
***

Plan przebudowy Zamku w Kórniku, autorstwa K. F. Schinkla. Tytus Działyński zamówił poniższy projekt jeszcze przed Powstaniem Listopadowym, jednak za zaangażowanie w sprawy powstania został przez władze pruskie pozbawiony majątku. Do Kórnika wrócił z Galicji w 1839 r., po wygranym procesie o zwrot dóbr. Wówczas przebudował zamek w stylu neogotyku angielskiego. Podczas przebudowy najwięcej zaczerpnął z projektu Schinkla, twórczo go jednak modyfikując we współpracy z architektem Marianem Cybulskim.

Według życzenia Tytusa Działyńskiego, zamek miał być nie tylko prywatną rezydencją, lecz służyć narodowi jako biblioteka i muzeum. Tytus zapoczątkował gromadzenie starodruków i rękopisów (m.in. Chopina, Mickiewicza, Bonapartego), które do dzisiaj są przechowywane w Bibliotece Kórnickiej.

Zamek w Kórniku (fot. Wikipedia)
 * 
Projekt przebudowy Zamku w Kórniku, K. F. Schinkel
(źródło Architekturmuseum Berlin nr SAE 1858,139)
*
(źródło Architekturmuseum Berlin nr SAE 1858,140)
*
(źródło: Architekturmuseum Berlin nr SAE 1858,141)
*
(źródło: Architekturmuseum Berlin nr SAE 1858,142)
***

Friedrich August Stüler – architekt i budowniczy kościoła ewangelickiego w Kępnie. Urodził się 28 stycznia 1800 r. w Mühlhausen w Turyngii, zm. 18 marca 1865 r. w Berlinie – wybitny pruski architekt i urzędnik.

Uczeń i współpracownik Karla Friedricha Schinkla, któremu dorównał talentem. W latach 1829–1830 podróżował po Francji i Włoszech (podobnie jak Schinkiel). W 1831 r. przebywał w Rosji wraz z Heinrichem Strajkiem (1805-1880, architekt berliński). Następnie uzyskał stanowisko inspektora budowlanego (Hofbauinspektor), a w 1832 r. radcy budowlanego (Hofbaurat) i kierownika zamkowej komisji budowlanej. W 1842 r. król pruski Fryderyk Wilhelm IV mianował go architektem królewskim. W projektach licznych budowli użyteczności publicznej, rezydencji i kościołów posługiwał się głównie stylistyką neorenesansową, klasycystyczną i neogotycką.

 

Wybrane dzieła w Europie:

- gmach Nowego Muzeum (niem. Neues Museum) w Berlinie, 1843-1855;

 

- uniwersytet w Królewcu (obecnie Kaliningrad), 1844–1863;

 

- Muzeum Narodowe w Sztokholmie, 1848–1866;

 

- Zamek Hohenzollern koło Stuttgartu, 1850–1867;

 

- Zamek w Schwerinie, 1851;

 

- Akademia Nauk w Budapeszcie, 1862–1865;

 

- Stara Galeria Narodowa (niem. Alte Nationalgalerie) w Berlinie, 1862–1876

 

Projekty na terenie Polski:

- Kościół ewangelicki w Kępnie z 1863 r.;

 

- neogotycki kościół w Międzyzdrojach, 1860–1862, w którego projekcie brał czynny udział król pruski Fryderyk Wilhelm IV. Kościół ten ma podobny układ jak świątynia w Kępnie (wieża z boku nawy głównej);

 

- pałac Radolińskich w Jarocinie, 1847–1853;

 

 

- neogotycki pałac w Rokosowie, 1849–1854;

 

- Nowy Ratusz we Wrocławiu, 1860–1864 (z lewej strony Nowy, z prawej Stary Ratusz);

 

- kościół Najświętszego Zbawiciela (dawniej św. Pawła) w Poznaniu, 1866–1869.

(źródło Wikipedia)
*

(źródło Wikipedia)

 

Jako królewski architekt i główny autor Eisenacher Regulativ Friedrich August Stüler opracował gotowe plany kościołów ewangelickich.

 

Evangelische Kirche mit 200 Plätzen
(kościół ewangelicki z 200 miejscami)  
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 17295)
*
Evangelische Kirche mit 450 Sitzen
(kościół ewangelicki z 450 miejscami)
(źródło Architekturmuseum Berlin nr B 1287,29)
*
 Evangelische Kirche mit 600 Plätzen
(kościół ewangelicki z 600 miejscami)
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 17289)
*
Evangelische Kirche mit 640 Sitzplätzen
(kościół ewangelicki z 640 miejscami)
(źródło Architekturmuseum Berlin nr B 1287,41)
*
Evangelische Kirche mit 650 Sitzen
(kościół ewangelicki z 650 miejscami)
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 175564)
*
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 175565)
*
Kirche mit 900 Sitzen nebst Pfarr- und Schulhaus
(kościół na 900 miejsc wraz z plebanią/pastorówką i szkołą)
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 175546)
*
 
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 175547)
*
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 175548)
*
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 175549)

 

Karl Johann Bogislaw Lüdecke znany często jako Carl Lüdecke urodził się 21 stycznia 1826 r. w Szczecinie, zmarł 21 stycznia 1894 r. we Wrocławiu. Jest kolejnym słynniejszym niemieckim architektem XIX w. Studiował w Berlinie na Akademii Architektury, a pracę zawodową zaczynał na Pomorzu. Po kilku latach przeniósł się do Wrocławia, gdzie pracował jako radca budowlany i nauczyciel w Szkole Budownictwa i Rzemiosł (obecnie siedziba Akademii Sztuk Pięknych), której został dyrektorem w 1875 r. Lüdecke w swojej karierze opracował ponad 150 projektów, w większości utrzymanych w duchu modnego historyzmu. Architekt bazował głównie na stylu romańskim, gotyckim i renesansowym. Wśród jego ważniejszych projektów wymienić można:

- 1864 – przebudowa pałacu w Kopicach, należącego do rodziny von Schaffgotsch (słynni Hans Ulryk i Joanna Grycik);

(źródło Wikipedia) 
 - 1864-1867 – gmach Nowej Giełdy we Wrocławiu;
(źródło Wikipedia)

- 1871 – rozbudowa pałacu w Brynku;

 

- 1874 – kościół ewangelicki w Modłej (widoczne podobieństwa do kościoła w LASKACH);

Kościół w Modłej
(źródło Wikipedia)

*
Kościół w Modłej
(źródło Architekturmuseum nr 6508)
*
Kościół w Modłej
(źródło Architekturmuseum nr 6507)

 

- 1874-1876 – kościół p. w. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Twardogórze;

 

- 1877 – pastorówka (dom parafialny) w LASKACH;

 

- 1879 – kościół ewangelicki w LASKACH (w tym miejscu odsyłam szanownych Czytelników do wcześniejszych artykułów na naszej stronie: ”Projekt kościoła i plebanii ewangelickiej w Laskach” i „Jerzy Badura (1845-1911)-pastor parafii ewangelickiej Laski-Opatów (1879-1883)”;

 

- 1882-1883 – kościół p. w. św. Jakuba Starszego w Nasiedlu (podobieństwa do kościoła w LASKACH, zwłaszcza wieża);

 

- pomnik dwóch cesarzy z Wołczynie (Zwei-Kaiser-Denkmal Konstadt, 7 lipca 1889 r.)

(źródło Architekturmuseum Berlin nr 11124)

 

- nieistniejący już dziś kościół ewangelicki w Rychtalu, uszkodzony w 1945 r., rozebrany pod koniec lat 50. ubiegłego wieku.

Nieistniejący już kościół ewangelicki w Rychtalu
(źródło Architekturmuseum nr 11211)
*
Kościół ewangelicki w Rychtalu - widok wnętrza 
(źródło Architekturmuseum nr 11229)
*
Kościół ewangelicki w Rychtalu - napis nad absydą i tablica umieszczona w wejściu
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 11228)
*
Kościół ewangelicki w Rychtalu
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 11207)
*
Kościół ewangelicki w Rychtalu
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 11208)
*
Kościół ewangelicki w Rychtalu 
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 11209)
*
Kościół ewangelicki w Rychtalu
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 11210)
*
Kościół ewangelicki w Rychtalu
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 11213)
*
Kościół ewangelicki w Rychtalu
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 11214)
*
Kościół ewangelicki w Rychtalu - ławki
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 11221)
*
Kościół ewangelicki w Rychtalu - ambona
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 11222)
*

- kościół ewangelicki w Kowalowicach, wybudowany w latach 1868-1870 w stylu neogotyckim według projektu Carla Lüdecke przez mistrza murarskiego Kricke z Namysłowa. Kowalowice położone są w obecnej gminie Namysłów, w pobliżu Smogorzowa, około 8 km od Rychtala.

 
 
Kościół ewangelicki w Kowalowicach koło Rychtala 
*
Kościół ewangelicki w Kowalowicach koło Rychtala 
*
Kościół ewangelicki w Kowalowicach koło Rychtala 
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 6351)
*
Kościół ewangelicki w Kowalowicach koło Rychtala 
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 6352)
*
Kościół ewangelicki w Kowalowicach koło Rychtala 
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 6353)
*
Kościół ewangelicki w Kowalowicach koło Rychtala 
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 6354)
*
Kościół ewangelicki w Kowalowicach koło Rychtala 
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 6355)
*
Kościół ewangelicki w Kowalowicach koło Rychtala 
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 6358)
*
Takie opłotowanie proponował Carl Lüdecke dla kościołów i cmentarzy ewangelickich:
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 10933)
*
(źródło Architekturmuseum Berlin nr 10934)

Ciąg dalszy wkrótce