Home
Prezentacje
Wspomnienie
Źródła
 
Home
Autokarem po Kresach...
Oceny: / 56
KiepskiBardzo dobry 
Redaktor: Łukasz Kamiński   
09.10.2011.

 

We wrześniu przedstawiciel TPL Lukus wziął udział w czterodniowej wycieczce autokarowej po dawnych Kresach Rzeczpospolitej, której trasa wiodła przez Białoruś. Punktem kulminacyjnym całej podróży było odwiedzenie Polskiego Cmentarza Wojskowego w Katyniu, gdzie w imieniu naszego Towarzystwa i wszystkich mieszkańców Lasek odmówiona została modlitwa za spoczywających tam Oficerów; przywieziono również symboliczną garść ziemi.   

 

24 września 2011 sobota

 

Start z Warszawy spod Sali Kongresowej godzina 7.00. Pomiędzy 10.30 a 11.00 przekroczenie granicy w Terespolu. Następnie wjazd do Brześcia, gdzie zwiedzano Twierdzę Brzeską i fragmenty Brześcia.

Twierdza brzeska to zespół fortyfikacji wzniesionych przez Imperium Rosyjskie w I połowie XIX wieku przy ujściu rzeki Muchawiec do Bugu, w pobliżu Brześcia. W 1833 r. rozpoczęły się prace inżynieryjne nad przygotowaniem terenu do budowy. Do budowy samej twierdzy (piętrowej cytadeli) przystąpiono 1 czerwca 1836 roku, a ukończono ją w roku 1842. W 1912 r. linia obrony została skrócona z planowanych 45 km do 40 km. W 1915 r. część z umocnień twierdzy została zniszczona przez wycofujących się przed Niemcami Rosjan.

Od 1919 r. twierdza należała do Polski. W 1930 r., przed i w trakcie Procesu brzeskiego, więziono tu działaczy opozycji parlamentarnej. Po wybuchu II wojny światowej broniona przez Polaków, została zdobyta przez Niemców 17 września 1939. W wyniku umowy granicznej zawartej między ZSRR a Niemcami twierdza znalazła się na terytorium sowieckim. Po agresji Niemiec na ZSRR twierdza ponownie znalazła się w rękach Niemców, w których pozostawała do 1944 r. Obrona twierdzy przez Sowietów w 1941 r. mimo, że w propagandzie urosła do rangi symbolu bohaterstwa radzieckiego żołnierza, nie miała żadnego strategicznego znaczenia. Sowieci nie obsadzili całej twierdzy i nie przygotowali jej do obrony. W okresie pierwszej okupacji sowieckiej do 22 czerwca 1941 r. służyła im przede wszystkim jako katownia, w której likwidowano polskich patriotów. Traktowano ją też jako punkt etapowy, w którym gromadzono więźniów przeznaczonych do dalszej deportacji. W twierdzy prawdopodobnie należy szukać śladów tzw. białoruskiej listy katyńskiej. 22 czerwca 2008 r. w twierdzy brzeskiej spotkali się prezydent Białorusi Alaksandr Łukaszenka oraz prezydent Rosji Dmitrij Miedwiediew.

 

*
*

 

Po zwiedzeniu twierdzy spacerowaliśmy po mieście, odwiedzając ważniejsze zabytki i pomniki. Oprowadzająca nas białoruska przewodniczka swoje ciekawe opowiadania z dziedziny kultury i sztuki wzbogacała historycznymi wzmiankami, łączącymi pogmatwane losy naszych narodów. Szczególnie utkwiło nam jedno zdanie: ”Myślę i marzę o naszej wspólnej, jagiellońskiej Rzeczypospolitej kilku równoprawnych narodów, takiej od morza do morza…”.  

 

*

 

Z Brześcia przejazd do Kosowa Poleskiego i Mereczowszczyzny.

Kosów (Kossów) Poleski to miasto na Białorusi, położone w obwodzie brzeskim, w rejonie iwacewickim, w 2010 r. liczące około 2 tys. mieszkańców. W Kosowie zwiedzano neogotycki pałac Pusłowskich z 1838 r., posiadający imponującą fasadę (120 m szerokości), usytuowany na wzgórzu o spłaszczonym wierzchołku. W okresie międzywojennym był siedzibą starostwa kosowskiego. W 1942 r. spalony przez partyzantów radzieckich i doszczętnie zdewastowany, a rozległy otaczający go park wycięty. Pałac to dobrze zachowana ruina, wywiera na oglądających duże wrażenie. W ostatnim czasie rozpoczęły się prace restauratorskie.

 

Pałac Pusławskich

 

Mereczowszczyzna jest wyludnioną wsią na Polesiu, w obwodzie brzeskim, w rejonie iwacewickim. Mereczowszczyzna leży nad rzeką Busiaczką, przy drodze z Iwacewicz do Różany, około 2 km na północny wschód od Kosowa Poleskiego. W 1746 r. w Mereczowszczyźnie urodził się Tadeusz Kościuszko.
W I połowie XVIII wieku folwark Mereczowszczyzna był własnością Sapiehów. W 1733 r. objął go w zastaw Ludwik Tadeusz Kościuszko, w którego posiadaniu folwark znajdował się do czasu wykupienia w 1764 r.; Kościuszkowie przenieśli się wówczas do rodowych Siechnowicz. W dworze w folwarku urodził się Tadeusz Kościuszko. Do 1939 r. Mereczowszczyzna była miejscem pamięci o Kościuszce, po agresji radzieckiej Dom Kościuszki został spalony w 1942 r. razem z pobliskim pałacem Pusłowskich przez sowieckich partyzantów. W 1996 r. w Stanach Zjednoczonych powołano Komitet Odbudowy Domu Rodzinnego Kościuszki, staraniem którego dwór zrekonstruowano w 2004 r. Odbudowę w większości sfinansowano z funduszy obwodu brzeskiego. W dworze mieści się obecnie muzeum.

 

*

*

Widok na rekonstrukcję dworku Kościuszków, w tle pałac Pusławskich.
 *
Pałac Pusłowskich na grafice Napoleona Ordy z 1846 r.

 

Z Kosowa Poleskiego i Mereczowszczyzny przejazd do Różany.

Różana jest dziś osiedlem typu miejskiego, położona na Białorusi w obwodzie brzeskim w rejonie prużańskim, 45 km od Prużany, w 2010 r. liczyła ok. 3,1 tys. mieszkańców. Od 1921 do agresji ZSRR na Polskę w 1939 roku w granicach II Rzeczypospolitej. Kupiona w 1598 r. przez Lwa Sapiehę od Bartosza Brzuchańskiego za 30 000 kop groszy stała się jedną z głównych siedzib różańskiej linii rodu Sapiehów. W 1644 r. Sapiehowie przyjęli w Różanie króla Władysława IV.
Pierwotna rezydencja zbudowana w początkach XVII w. została niemal całkowicie zniszczona podczas Wojny Północnej. Kolejna rezydencja zbudowana jako pałac w latach 1784–1786 była jedną z największych w Rzeczpospolitej, zawierała własną galerię obrazów, teatr i bibliotekę. Po powstaniu listopadowym, w którym udział wziął Eustachy Kajetan Sapieha, Różana została skonfiskowana przez władze carskie. Wspaniałe obrazy, bogata biblioteka i obszerne archiwum z pałaców z m.in. Różanej i Dereczna, zostały wywiezione przez Rosjan do Petersburga, skąd już, jak większość zrabowanego Polsce dziedzictwa kultury, nigdy nie powróciły do Ojczyzny. W styczniu 1919 r. Różanę zajęli bolszewicy. 29 stycznia 1919 r., po zwycięskiej potyczce, miejscowość została zdobyta przez Wileński Oddział Wojska Polskiego pod dowództwem rtm. Władysława Dąbrowskiego.
Różana do rąk rodu Sapiehów powróciła na krótko w roku 1933. Za II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą wiejskiej gminy Różana. W okresie tym kolejny raz podejmowano próby odrestaurowania pałacu, jednak uniemożliwił to wybuch II wojny światowej. Obecnie pałac znajduje się w stanie ruiny, jednak jest odnawiany dzięki funduszom Unii Europejskiej.

 

Panorama pałacu w Różanej (widok z dziedzińca)
*

*
*
Pałac w Różanej według ryciny Napoleona Ordy

 

Z Różany przejazd do Baranowicz, nocleg w Domu Pielgrzyma OO.Werbistów.

 

Baranowicze - miasto na Białorusi, w obwodzie brzeskim, siedziba rejonu baranowickiego. Dziś jest ośrodkiem przemysłu metalowego i włókienniczego; posiada uniwersytet. W 2010 r. liczyło 168,2 tys. mieszkańców.
W Domu Pielgrzyma u OO. Werbistów zatrzymaliśmy się na posiłek i nocleg, podobnie jak duża część polskich wycieczek i pielgrzymek zmierzających do Katynia oraz zwiedzających dawne wschodnie kresy Polski.
W Baranowiczach w sposób szczególny odzwierciedla się niezwykle burzliwa i dramatyczna historia XX wieku. Miasto to stało na skrzyżowaniu wichrów historii, będąc często epicentrum wielkich wydarzeń. W czasie wybuchu I wojny światowej znajdowała się tutaj Stawka - sztab generalny carskiej armii z wielkim księciem Mikołajem na czele. Baranowicka Stawkę co najmniej 10 razy odwiedzał car Mikołaj II. Po przesunięciu frontu na wschód Baranowicze dwukrotnie odwiedził cesarz Wilhelm II. W latach 1918-1921 do odrodzonej Polski wróciło ze wschodu ponad 2 mln Polaków, Baranowicze były punktem etapowym ich wędrówki. We wrześniu 1929 r. Baranowicze odwiedził prezydent RP Ignacy Mościcki, a obok miasta w sierpniu 1938 r. odbyły się manewry wojskowe pod dowództwem generała Andersa.

 

 

 

25 września 2011 niedziela

Wyjazd z Baranowicz w kierunku Nowogródka.

Przy drodze P5 z Baranowicz do Nowogródka (14 km od Baranowicz) leży wioska Arabowszczyzna. Dwa km od tej miejscowości, jadąc wąską polną dróżką, na skraju dużego lasu natrafić można na żelbetonowy pomnik "Pamięci trzech pochodów Polaków i wybawieniu Komendanta" wzniesiony w końcu lat 20-tych. Bloki ułożone na kształt skały wznoszą się w powietrze, a na nich przysiadł... Biały Orzeł, z jego skrzydeł strzelają w górę trzy wysmukłe krzyże. Na frontowej ścianie cokołu znajdowały się kiedyś jeszcze dwa miecze, a napis głosił: "Pamięci trzech pochodów Polaków i wybawieniu Komendanta". Pomnik przedstawia orła odpoczywającego pod trzema krzyżami. Jeden krzyż upamiętnia pierwszy pochód Polaków na Moskwę w roku 1604, drugi - kolejną wyprawę na Moskwę, tym razem z armią Napoleona w 1812 r., trzeci wojnę polsko-bolszewicką w latach 1919-1920. Pomnik osobiście odsłaniał Józef Piłsudski.  

                     

Z miejscem tym związana jest ciekawa legenda; jak głosi podanie tutaj właśnie Piłsudski został ocalony przez Żyda Lickiewicza w czasie ucieczki przed bolszewikam. Żyd przebrał Piłsudskiego w damski chałat swej żony i kazał doić krowę. Po przejściu niebezpieczeństwa Lickiewicz przeprowadził komendanta do jego oddziału. W nagrodę Piłsudski podarował Żydowi wileńską sukmanę a po kilku latach przysłał upoważnienie na stały wstęp do Belwederu. Po jego przyjeździe do Warszawy Piłsudski, już wtedy Naczelnik Państwa, podarował Żydowi pieniądze, za które ten wystawił młyn parowy.

W pobliżu pomnika znajdują się okopy i schrony z okresu I wojny światowej i wojny polsko - bolszewickiej. Na jednym z bunkrów widnieje cytat z "Roty" Marii Konopnickiej: "Twierdza nam będzie każdy próg". Rota była niepisanym hymnem śpiewanym podczas Powstania Wielkopolskiego, stąd może być to ślad pobytu Wojsk Wielkopolskich w tych rejonach. 

            

                                                          *

                       

Przy pobliskim lesie znajduje się pole, którego nikt nie chce uprawiać. Przy każdej próbie orki z ziemi wydobywają się ludzkie kości, guziki i fragmenty polskich mundurów.  

 *

Z Arabowszczyzny wyjazd w kierunku Nowogródka, po drodze znajduje się Świteź.

Świteź to jezioro na Białorusi, na granicy rejonów nowogródzkiego i korelickiego, 20 km na południowy wschód od Nowogródka. Leży na wododziale Niemna i Szczary, w dorzeczu Mołczadzi, na terenie Świteziańskiego Parku Krajobrazowego. Powstało w wyniku oberwania ziemi do podziemnej pustej przestrzeni. Kształt Świtezi zbliżony jest do koła, natomiast dno ma formę lejka, brzegi są piaszczyste. W jeziorze i jego pobliżu rośnie znaczna liczba roślin reliktowych.

Według legendy, na miejscu jeziora Świteź stało piękne i bogate miasto. Pewnego razu na nowogródzką ziemię przyszli najeźdźcy. Starzy i młodzi poszli walczyć, a w mieście zostały tylko bezbronne żony i córki. Kiedy najeźdźcy znaleźli się pod bramą, a Świtezianki gotowe już były umrzeć w płomieniach, byle nie poddać się wrogom, wydarzył się cud. Ziemia rozstąpiła się i pochłonęła miasto, by nie oddać go wrogowi. Na jego miejscu zaś rozlało się nadzwyczajnie piękne jezioro, na którego przejrzystej powierzchni pojawiły się kwiaty, jakich nie ma nigdzie indziej. Jedna z nich, "car-ziele", czyli lobelia jeziorna, jest gatunkiem typowym dla jezior z obszaru atlantyckiego, a więc Świteź leży poza jej zwartym zasięgiem.

W pobliżu Świtezi leżała wieś Zaosie, w której urodził się Adam Mickiewicz. Często bywał nad brzegami jeziora i zachwycał się jego pięknem. Znalazł tu natchnienie do napisania ballad Świteź i Świtezianka.

*
Nad zamglonymi brzegami Świtezi
 

Znad Świtezi przejazd do Nowogródka.  

Nowogródek jest miastem położonym w zachodniej Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, na Wyżynie Nowogródzkiej. W 2010 r. liczył 29,2 tys. mieszkańców. Przed wiekami był stolica województwa nowogródzkiego Wielkiego Księstwa Litewskiego (1500-1795) i stolica województwa nowogródzkiego w II Rzeczypospolitej.

Nowogródek założyli książęta ruscy. Rozwijające się miasto zniszczyli Tatarzy w czasie wielkiego najazdu w 1241 r. Rozbici przez Tatarów kniaziowie ruscy Nowogródek, opanowany przez litewskiego księcia Erdziwiłła, który odbudował drewniany zamek i często w nim przebywał. Wielki książę litewski Mendog (1240-1263) doprowadził do zjednoczenia księstw litewskich, a z Nowogródka uczynił swą główną siedzibą i faktyczną stolicą Litwy. W 1252 r. na zamku nowogródzkim Mendog wraz ze swą żoną Martą przyjął chrzest w obrządku łacińskim. Rok później (1253) Mendog koronował się na króla Litwy. W 1260 r. powrócił jednak do pogaństwa. Na pamiątkę panowania Mendoga sąsiadujące z zamkiem wzgórze nazwano jego imieniem. Według legendy na tej górze pochowany został Mendog siedzący na złotym tronie.

W 1314 r. Nowogródek został oblężony w 1314r. przez Krzyżaków pod wodzą wielkiego marszałka Henryka von Plotzke, którzy spalili miasto lecz nie zdobyli zamku. Kolejny wielki najazd Krzyżaków miał miejsce w 1391 r. pod wodzą wielkiego mistrza Konrada von Wallenroda; miasto znów spalono lecz zamek pozostał niezdobyty.

Miasto był miejscem ważnych wydarzeń: w 1415 r. na zamku odbył się synod biskupów prawosławnych, podczas którego wybrano metropolitę kijowskiego; 7 lutego 1422 r., król Polski Władysław Jagiełło poślubił księżniczkę Sonkę Holszańską.

Podczas wojen kozackich (1648-1654) oddziały Chmielnickiego i Tatarzy najeżdżali okolice Nowogródka. Kolejne inwazje – armii moskiewskiej Iwana Chowańskiego w 1654 r. i szwedzkiej 1655 r. spowodowały olbrzymie straty i dały początek upadkowi miasta. W 1795 r. Nowogródek został zagarnięty przez Rosję w III rozbiorze Rzeczypospolitej.

Podczas I wojny światowej, 22 września 1915 r. Nowogródek został zajęty przez oddziały niemieckie. Front rosyjsko-niemiecki przebiegał odtąd zaledwie 20 km na wschód od miasta – wzdłuż rzeki Serweczy. Niemcy zbudowali elektrownię oraz siecią kolejek wąskotorowych i linii telefonicznych. 27 grudnia 1918 r. kawaleria niemiecka opuściła Nowogródek po zagarnięciu wysokiej kontrybucji. Wieczorem do miasta weszli bolszewicy, witani owacyjnie przez część ludności żydowskiej i rosyjskiej.

Od połowy marca 1919 r. w okolicach Nowogródka zaczęły się pojawiać się oddziały Wojska Polskiego. 18 kwietnia 1919 r. miasto zajęli Polacy. Front polsko-bolszewicki zatrzymał się na parę miesięcy wzdłuż linii dawnych okopów niemieckich nad rzekami Serwecz i Usza.

Rankiem 19 lipca 1920 r. bolszewicy ponownie zajęli Nowogródek. Po zwycięstwie w bitwie warszawskiej i operacji niemeńskiej 1 października 1920 roku wojska polskie znowu odzyskały miasto, które zostało stolicą województwa, będąc najmniejszym miastem wojewódzkim II Rzeczypospolitej. Pierwszym wojewodą nowogródzkim (1921-1924) został Władysław Raczkiewicz, późniejszy (1939-1947) prezydent Rzeczypospolitej. 13 maja 1922 r. Nowogródek gościł sędziwego syna Adama Mickiewicza – Władysława, a 30 października 1922 r. byłego Naczelnika Państwa marszałka Józefa Piłsudskiego; miasto gościło jeszcze Prezydentów Rzeczypospolitej: Stanisława Wojciechowskiego (25-27 maja 1924 r.) oraz Ignacego Mościckiego (wrzesień 1929 r.).

W czasie II wojny światowej miasto znalazło się w rękach sowietów a następnie hitlerowców. Rozwinięta działalność partyzancka stała się pretekstem dla niemieckiej akcji pacyfikacyjnej "Herman" od 13 lipca do 8 sierpnia 1943 r. W nocy z 17 na 18 lipca 1943 r. gestapo z Baranowicz dokonało w Nowogródku aresztowań ok. 120 Polaków. 31 lipca 1943 r. wieczorem Gestapo aresztowało jedenaście zakonnic ze Zgromadzeniu Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu – nazaretanek. Następnego dnia – w niedzielę 1 sierpnia 1943 r., Niemcy rozstrzelali wszystkie zakonnice w lesie 5 km od Nowogródka. Ich szczątki zostały 19 marca 1945 r. ekshumowane i przeniesione do wspólnej mogiły przy nowogródzkiej farze. 5 marca 2000 roku zostały beatyfikowane przez papieża Jana Pawła II.

Nowogródek - remontowany dom z okresu międzywojennego
*
  
Rynek w Nowogródku
*
Kościół Farny p.w. Przemienienia Pańskiego w Nowogródku (Fara Witoldowa)

Barokowy kościół wybudowany został w latach 1719-1723 na miejscu wcześniejszej świątyni, ufundowanej przez Wielkiego Księcia Litewskiego Witolda pod koniec XIV wieku. Świątynia p.w. Przemienienia Pańskiego jest jednonawowa i posiada półkoliście zamknięte prezbiterium. Fasadę, zwieńczoną trójkątnym szczytem, flankują dwie niskie, czworoboczne wieże. W nawie kościoła zachowały się sklepienia kolebkowe, w kaplicach - gotyckie sklepienia żebrowe. Na zewnątrz  świątyni wmurowana jest tablica upamiętniająca ważne wydarzenie, jakie miało miejsce w nowogródzkiej farze w 1422 r. -ślub króla Władysława Jagiełły z księżniczką Sonką (Zofią) Holszańską, przyszłą matką królów Władysława Warneńczyka i Kazimierza Jagiellończyka. 12 lutego 1799 r. w farze nowogrodzkiej ksiądz Antoni Postlett ochrzcił Adama Bernarda syna Mikołaja i Barbary z Majewskich Mickiewiczów, urodzonego 24 grudnia 1798 r. w pobliskim Zaosiu (choć niektóre źródła jako miejsce urodzenia poety podawały sam Nowogródek). W bocznej kaplicy kościoła znajduje się do dzisiaj uwieczniony przez Mickiewicza w inwokacji "Pana Tadeusza" cudowny obraz Matki Bożej Nowogródzkiej.

Obok kościoła znajduje się kamień ku czci 11 sióstr nazaretanek zamordowanych przez hitlerowców 1 sierpnia 1943 r. Sarkofag z ich szczątkami znajduje się w bocznej kaplicy kościoła.

 

Fara Witoldowa
  
Wnętrze Fary Witoldowej z Orłem Białym na chórze
*

Zamek w Nowogródku (Góra Zamkowa), wybudowany przez Mendoga w połowie XIII w., przebudowany przez Witolda; wysadzony w powietrze przez Szwedów w 1706 r. Do dziś zachowały się ruiny dwóch wież: Szczytowej i Kościelnej, wały ziemne i głęboka fosa otaczająca zamek. Z zamkowej prawosławnej cerkwi zachowały się fundamenty.

 

 
 * 
Góra Zamkowa w Nowogródku
*
Rycina Napoleona Ordy z widokiem na Górę Zamkową i Farę Witoldową (źródło Wikipedia)
Rekonstrukcja zamku w Nowogródku (źródło Wikipedia)
 

Z Nowogródka przejazd do Miru 

Zespół zamkowy w Mirze na Białorusi został wpisany w 2000 r. na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Budowę zamku rozpoczął na przełomie XV i XVI w., w stylu gotyckim starosta brzeski i kowieński Jerzy Illinicz. Około 1568 r. mirski zamek na mocy testamentu wnuka Jerzego Illinicza przeszedł w ręce książąt Radziwiłłów, którzy przebudowali go w stylu renesansowym. Wzdłuż wschodnich i północnych ścian zamku powstał pałac. Gipsowe fasady zostały udekorowane wapiennymi portalami, płytami, balkonami i gankami.

Forteca była niszczona przez Szwedów w 1655 i 1706 r. Odbudowana stała się rezydencją m.in. wojewody wileńskiego Karola Stanisława Radziwiłła, który znany był z wystawnych i słynnych na całą Rzeczpospolitą uczt.

W epoce napoleońskiej zamek został opuszczony i częściowo zniszczony. W końcu XIX w. budowla została ponownie odnowiona i zamieszkana. W 1813 r. po śmierci Dominika Radziwiłła zamek został przekazany jego córce Stefanii i jej mężowi Ludwigowi zu Sayn-Wittgenstein-Berleburg, a następnie w ręce ich córki Marii, która poślubiła księcia Chlodwiga Hohenlohe-Schillingfurst. Ich syn Maurice Hohenlohe-Schillingfurst sprzedał zamek w 1895 r. Mikołajowi Światopełk-Mirskiemu herbu Białynia. Rodzina Światopełk-Mirskich miała w posiadaniu zespół obiektów do 1939 r.

Od 1991 r. w zespole zamkowym prowadzone są prace konserwatorsko-rekonstrukcyjne. Zamek został częściowo zaadoptowany na hotel, posiada apartamenty prezydenckie; organizowane są w nim różnego rodzaju uroczystości i bankiety, zwiedzają go liczni turyści z Polski, Litwy, Rosji a także krajów zachodniej Europy. W zamyśle budowla ma zarabiać na swoje utrzymanie, podobnie jak na przykład Zamek Książ pod Wałbrzychem. W bieżącym roku jedno z polskich biur turystycznych organizuje na zamku w Mirze uroczysty wieczór sylwestrowy, na którym pojawić się mają potomkowie rodu Radziwiłłów.  

 

 
 
 
*
Z Miru przejazd do Witebska, zwiedzanie miasta wieczorem, nocleg. 
  

Witebsk to miasto położone w północno-wschodniej Białorusi, nad rzeką Dźwiną. W 2010 r. liczyło 348,8 tys. mieszkańców.

„Co to za głowa kiepska, pewnie z Witebska” – mawiał w „Ogniem i mieczem” imć pan Zagłoba. Jednak chyba niesłusznie wyśmiewał się z Witebszczan, których miasto miało za sobą kawał historii i przez kilka wieków było ważnym ośrodkiem handlowym przy szlaku znad Morza Bałtyckiego do Konstantynopola.

Witebsk wzmiankowany był po raz pierwszy w 1021 r. Od końca X w. wchodził w skład Księstwa Połockiego. W II połowie XII wieku w wyniku podziałów dynastycznych powstało Księstwo Witebskie jako uposażenie księcia Dawida Rościsławicza. Prawdopodobnie już w połowie XIII w. znalazło się przejściowo we władaniu książąt litewskich. W 1320 r. Witebsk włączony został do Wielkiego Księstwa Litewskiego gdy zmarł ostatni książę Jarosław Wasilkowicz, którego córka Maria została wydana za wielkiego księcia litewskiego Olgierda. Księstwo stało się dla Olgierda, po śmierci Giedymina, oparciem w walce z braćmi o władzę nad Wielkim Księstwem Litewskim. Po odniesionym wspólnie z Kiejstutem zwycięstwie, Olgierd zlikwidował w latach 40. XIV w. Księstwo Witebskie i włączył je do Litwy i od tej pory ziemia witebska zarządzana była przy pomocy namiestników książęcych. Król Aleksander Jagiellończyk wyznaczył w 1503 r. Witebsk na stolicę województwa witebskiego oraz nadał miastu swobodę wyznania i prawo wyboru wojewody wedle starego obyczaju, kogo Witebszczanie zapragną. W 1563 r. został przejściowo zajęty przez Moskwę. Za panowania króla Stefana Batorego rozbudowano zamek. Witebsk w tym czasie staje się siedzibą sejmików i sądów ziemskich. W 1597 r. Witebsk otrzymał od króla Zygmunta III Wazy prawa miejskie i herb z wyobrażeniem św. Weroniki na błękitnym polu z czerwonym mieczem.

W 1614 r. wielki pożar spustoszył miasto i drewnianą farę. W 1623 r. prawosławni mieszkańcy zamordowali unickiego arcybiskupa połockiego Jozafata Kuncewicza. Podczas wojny z Rosją w latach 1654-1667 miasto znajdowało się pod okupacją moskiewską zakończoną rozejmem andruszowskim. W 1708 r. miasto zostało spalone przez 500 Kozaków podczas wojny północnej. 3 maja 1733 r. kolejny wielki pożar zniszczył miasto. Po I rozbiorze Polski Witebsk przypadł w udziale Cesarstwu Rosyjskiemu, stając się stolicą guberni.

W 1812 r. pod Witebskiem wojska rosyjskie stoczyły bitwę z wojskami Napoleona I. 20 kwietnia (3 maja) 1917 r. po raz pierwszy mieszkańcy miasta zorganizowali obchody rocznicy przyjęcia Konstytucji 3 maja.

W czasie II wojny światowej Witebsk w latach 1941–1944 był okupowany przez wojska niemieckie, w jego rejonie miały miejsce zacięte walki niemiecko – sowieckie, w wyniku których miasto uległo prawie całkowitemu zniszczeniu.

Witebsk jest obecnie jednym z największych ośrodków gospodarczych Białorusi. Znajdują się tu zakłady przemysłu włókienniczego, odzieżowego, maszynowego, elektrotechnicznego, metalowego, chemicznego, drzewnego, materiałów budowlanych, pożywczego. W mieście znajduje się jeden z głównych węzłów kolejowych, Witebsk ma pięć szkół wyższych.

 
 
Budynek teatru w Witebsku
*

Dźwina to druga pod względem wielkości rzeka, uchodząca do Morza Bałtyckiego. Przepływa przez Rosję, Białoruś i Łotwę, jej źródła znajdują się na wzgórzach Wałdaju w zachodniej Rosji. Do Bałtyku wpada w Zatoce Ryskiej. Długość Dźwiny wynosi 1020 km, natomiast powierzchnia jej dorzecza 87,9 tys. km²

W latach 1918 (1922) - 1939 Dźwina była rzeką graniczną pomiędzy Polską i ZSSR oraz dalej między Polską i Łotwą. Jej brzegi były świadkiem wielu ważnych wydarzeń historycznych, gdyż przepływała przez dawne Inflanty polskie, o które zmagały się Zakon Krzyżacki, Zakon Kawalerów Mieczowych, Rzeczpospolita, Szwecja, Księstwo a potem Carstwo Moskiewskie a przejściowo nawet Dania. Szczególnie obfitowały w zdarzenia wojny polsko – szwedzkie; nad brzegami Dźwiny pod Kircholmem hetman Jan Karol Chodkiewicz rozgromił króla szwedzkiego Karola IX Supermańskiego, który ledwie uszedł z życiem z tej bitwy.

 

 
Nad brzegiem Dźwiny w Witebsku. W tle jeden z witebskich kościołów wybudowany w stylu baroku wileńskiego

26 września 2011 poniedziałek

Z Witebska przejazd do granicy białorusko – rosyjskiej i dalej jazda w kierunku Smoleńska. Postój na lotnisku Siewiernyj.

Smoleńsk-Siewiernyj (Smoleńsk-Północny) jest nieczynnym lotniskiem wojskowym w dawnej bazie lotniczej Sił Powietrznych Federacji Rosyjskiej położone na obrzeżach Smoleńska. Siewiernyj to typowe dla Układu Warszawskiego lotnisko wojskowe o betonowym pasie startowym o wymiarach 2500 m na 49 m.

Początki lotniska sięgają latach 20. XX wieku. W marcu 1943 r. lotnisko Siewiernyj było miejscem próby zamachu na Hitlera, dokonanej przez członków niemieckiego ruchu oporu; dwaj oficerowie ze sztabu Grupy Armii Środek: generał major Henning von Tresckow i jego adiutant Fabian von Schlabrendorff 13 marca 1943 na lotnisku w Smoleńsku umieścili bombę w samolocie, którym Hitler wracał do Kętrzyna po inspekcji wojsk. Bomba jednak nie zadziałała.

Po II wojnie światowej na tym lotnisku stacjonowały radzieckie samoloty MiG-23 i Su-27.

10 kwietnia 2010 r. na lotnisku wojskowym Smoleńsk-Siewiernyj miała miejsce katastrofa polskiego samolotu rządowego z prezydentem Lechem Kaczyńskim na pokładzie.    

 

Wejście na lotnisko Smoleńsk Siewiernyj
  
Płyty betonowe ułożono po 10 kwietnia, by ułatwić dostęp na miejsce katastrofy
(w dniu katastrofy była tu błotnista dróżka)
Jedna z brzózek, świadek katastrofy... Wokół ustawiono
pomost dla odwiedzających, składających kwiaty i znicze
...
W pniu brzozy, wokół której ustawiono pomost, utkwił fragment polskiego samolotu (ze statecznika). Widok z góry.
 Ten kawałek metalu jest tak silnie wbity, że nie powiodły się próby wyciągnięcia go z drzewa i zabrania do ekspertyz jako materiału dowodowego. Ktoś zawiesił na tym fragmencie różaniec. Widok en face.
   

Kamień z pamiątkową tablicą, która stała się powodem incydentu dyplomatycznego i zgrzytów polsko – rosyjskich. Rodziny Katyńskie ufundowały bowiem tablicę z napisem: „Pamięci 96 Polaków na czele z prezydentem RP Lechem Kaczyńskim, którzy 10 kwietnia 2010r. zginęli w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem w drodze na uroczystości upamiętnienia 70 rocznicy sowieckiej zbrodni ludobójstwa w Lesie Katyńskim, dokonanej na jeńcach wojennych, oficerach Wojska Polskiego w 1940 r.”

Władze obwodu smoleńskiego zmieniły tablicę na dwujęzyczną z napisem o treści: „Pamięci 96 Polaków na czele z prezydentem RP Lechem Kaczyńskim, którzy zginęli w katastrofie pod Smoleńskiem 10 kwietnia 2010r.” 

 

Z lotniska Smoleńsk Siewiernyj przejazd do centrum miasta.

 

Smoleńsk to miasto nad rzeką Dniepr w zachodniej Rosji, stolica obwodu smoleńskiego. W 2010 r. liczyło około 310 tys. mieszkańców.

Smoleńsk w źródłach wymieniany jest po raz pierwszy w 863 r. Był wówczas ośrodkiem plemienia Krywiczów i ważnym punktem na szlaku "od Waregów do Greków". Od 882 r. wchodził w skład Rusi Kijowskiej. Od XII wieku Smoleńsk był stolicą samodzielnego księstwa. W roku 1395 Księstwo Smoleńskie zostało zdobyto przez Wielkiego Księcia Witolda i włączone do Wielkiego Księstwa Litewskiego.

We wrześniu 1502 r. roku podczas wojny moskiewsko-litewskiej 1500-1503 miasto obroniło się przed armią moskiewską, obroną dowodził wojewoda smoleński Stanisław Kiszka. W styczniu 1513 r. wojska moskiewskie księcia moskiewskiego Wasyla III podeszły pod miasto kolejny raz. W połowie kwietnia 1514 r. rozpoczęły regularne oblężenie; 31 lipca 1514 r. wojewoda smoleński Jurij Sołłohub skapitulował przed wojskami Wielkiego Księstwa Moskiewskiego.

Jako ciekawostkę można podać, że posłujący do Moskwy legat papieski, jezuita Antonio Possevino, oceniał we wnikliwym opisie swej podróży w 1582 r. liczbę ludności Smoleńska na około 20 000 ludzi, choć zastrzegał przy tym, że władze Wielkiego Księstwa Moskiewskiego rozmyślnie spędzają mieszkańców okolicznych wsi do miast, przez które przejeżdżają poselstwa, by wydawały się bogatsze i ludniejsze niż w rzeczywistości. Jak wiemy, praktyki te są bardzo stare i kontynuowano je z rozmachem w czasach Związku Radzieckiego.

Do końca XVI w. Smoleńsk wyposażony był w drewniano-ziemne wały. W 1596r. car Fiodor I postanowił unowocześnić fortyfikacje miasta, powierzając kierownictwo robót Borysowi Godunowowi. Na nowe umocnienia przekazywano ogromne sumy pieniędzy, do robót miano spędzić według niektórych źródeł nawet 300 tys. ludzi. Główne prace zakończyły się w 1602r.; wykończenia ciągnęły się do 1609 r. Długość obwarowań nowej twierdzy wynosiła 6500 metrów, ich wysokość od 10 do 15 metrów, a grubość od 5 do 6 m. Wysokość najwyższych baszt wynosiła 33 m.

W czasie dymitriad i interwencji polskiej w Moskwie Smoleńsk został oblężony przez wojska Zygmunta III Wazy w latach 1609 – 1611. W nocy z 12 na 13 czerwca 1611 r. wojska królewskie ruszyły do ostatniego, generalnego szturmu. Znawca zachodniej sztuki wojennej, kawaler maltański Bartłomiej Nowodworski, włożył minę w kanał odprowadzający z twierdzy nieczystości, niszcząc znaczną część murów. Za pomocą min wysadzono niektóre baszty, a twierdzę ogarnął pożar. Szturmujące Smoleńsk wojsko wpadło na ulice miasta. Jako ostatnia poddała się wieczorem 13 czerwca załoga położonej nad Dnieprem baszty Frołowskiej.

Podczas kolejnej wojny polsko – moskiewskiej wojska carskie Michała I Romanowa oblegały Smoleńsk od 18 października 1632 r. do 3 października 1633 r. Król Władysław IV Waza pospieszył z odsieczą. Odblokował miasto i sam obległ wojska moskiewskie, które 1 marca 1634 r. skapitulowały.

W czasie osłabienia Rzeczypospolitej podczas powstania Chmielnickiego latem 1654 r. trzy armie rosyjskie liczące łącznie około 200 000 żołnierzy zaatakowały od wschodu Rzeczpospolitą; 7 lipca car Aleksy I Romanow obległ Smoleńsk, który po bohaterskiej obronie skapitulował 3 października 1654 r. Na mocy kończącego długą wojnę rozejmu w Andruszowie w 1667 r. Rzeczpospolita na zawsze utraciła Smoleńsk.

Podczas wyprawy Napoleona do Rosji w 1812 r., w pobliżu Smoleńska stoczono jedną z największych bitew kampanii (15-18 listopada 1812, bitwa pod Krasnym).

Podczas II wojny światowej Smoleńsk został zajęty przez Niemców i prawie w całości zniszczony.

 
Resztki potężnych murów obronnych Smoleńska, budowanych
w latach 1596 - 1602
 
Jedna z wielu baszt smoleńskich, z charakterystycznym stożkowym dachem
 
Mury obronne; w drugim od lewej łuku widoczny otwór do odprowadzania nieczystości, taka luka umożliwiła Polakom podłożenie miny i wysadzenie dużego wyłomu w murach.
 
Makieta twierdzy w Smoleńsku; wewnątrz murów na wzgórzu
Sobór Zaśnięcia Matki Bożej (źródło Wikipedia) 
*

Sobór Zaśnięcia Matki Bożej w Smoleńsku – prawosławny sobór w Smoleńsku, wzniesiony przez księcia Włodzimierza Monomacha w 1101 r. Przetrwał kilka wieków aż do zdobycia Smoleńska w 1611 r. Według opisu wydarzeń zawartego w rosyjskim latopisie, grupa ostatnich obrońców zamknęła się w świątyni i wysadziła ją w powietrze, nie chcąc poddać się wojskom polsko-litewskim. Sobór odbudowywano w latach 1676 – 1679 i 1732–1740. Budowla wzniesiona jest w stylu rosyjskiego baroku. Usytuowana na wysokim wzniesieniu, stanowi główny punkt panoramy Smoleńska.

 

  
 

Przejazd ze Smoleńska do Katynia.

 

Katyń jest wioską w Rosji, położoną w obwodzie smoleńskim, w rejonie smoleńskim, nad Dnieprem, 18 km na zachód od Smoleńska.

Teren pobliskiego Lasu Katyńskiego był ośrodkiem wypoczynkowym dla pracowników Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku. W tym lesie, na uroczysku "Kozie Góry", funkcjonariusze NKWD (Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ZSRR) od lat 30. XX w. grzebali zwłoki stalinowskich ofiar czystek politycznych. Wiosną 1940 r. na mocy uchwały najwyższych władz ZSRR z 5 marca 1940 r. NKWD rozstrzelało 4410 polskich jeńców wojennych z obozu w Kozielsku. Konwoje z polskimi Oficerami liczące od 50 do 344 osób były przewożone od 3 kwietnia do 12 kwietnia 1940 r. Rozstrzelanych Polaków pochowano w ośmiu zbiorowych mogiłach.

Memoriał Katyński położony jest około 20 km od centrum Smoleńska, w tak zwanym Lesie Katyńskim pomiędzy Katyniem a Gniezdowem; wybudowano go w latach 1999-2000 dzięki staraniom Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa z funduszy rządu RP dzięki zbiórką społecznym prowadzonym przez rodziny i środowiska katyńskie; Memoriał uroczyście otwarto 20 lipca 2000 r.

Aby wejść na teren Memoriału, należy przejść przez pawilon wejścia głównego, zaprojektowany tak, by przypominał rozkopany kopiec.  

 

 
 
Przed wejściem do Memoriału Katyńskiego, otwartego 28 lipca 2000 r.
*
Gablota z przedmiotami należącymi do rozstrzelanych Oficerów
(klamry od pasa głównego, guziki, Krzyż Zasługi, orzełek z rogatywki...)
*
 
Pierwszy Plac Żałobny z dwoma krzyżującymi się bramami, wskazującymi trzy kierunki: Polski Cmentarz Wojskowy, rosyjską część Memoriału i Aleję Pamięci - drogę pojednania obu narodów, polskiego i rosyjskiego.
*
 
W takich wagonach w latach 1920-1950 przewożono
w ZSRR więźniów do łagrów i miejsc straceń.
*
 
Doły śmierci; widoczne pomosty postawiono po to, by zwiedzający
Memoriał nie deptali po tej ziemi...
*
 
Wejście na Polski Cmentarz Wojenny Katyń
*
Krzyże, tablice z nazwiskami i inne metalowe części Memoriału nie zostały pokryte farbą; pokrywająca je rdza ma w zamyśle twórców symbolizować spływającą krew
*
 Ołtarz i ściana ołtarzowa, na której drobnym drukiem znajdują się
w alfabetycznym porządku nazwiska wszystkich Oficerów rozstrzelanych
w Lesie Katyńskim
*
Ściana ołtarzowa z widocznym zawieszonym dzwonem
Dźwięk dzwonu zawieszonego poniżej poziomu gruntu sprawia wrażenie, jakby wydobywał się spod ziemi... Na powierzchni dzwonu umieszczone są słowa pieśni "Bogarodzica".
*
 
Groby generałów Mieczysława Smorawińskiego pochodzącego z Kalisza (1893-1940) i Bronisława Bohaterewicza herbu Ostoja z Grodna (1870-1940)
*
 
Tablice wskazujące, że w Katyniu spoczywają wierni czterech wyznań
    *
 
 
 Ściany okalające zbiorowe mogiły spoczywających tu Oficerów; w porządku alfabetycznym wymienione są wszystkie nazwiska razem ze stopniami wojskowymi, datą i miejscem urodzenia oraz datą śmierci. Data śmierci na wszystkich tablicach jest taka sama - 1940 r. 
*
 
Tablica z nazwiskiem kpt. dr Piotra Jeża urodzonego w Słupi pod Kępnem, harcerza, członka tajnego samokształceniowego Towarzystwa Tomasza Zana przy Gimnazjum Królewskim w Ostrowie Wielkopolskim, Powstańca Wielkopolskiego, ochotnika w poznańskiej odsieczy Lwowa oblężonego przez Ukraińców w 1919 r. i wojnie polsko - bolszewickiej 1920 r., pracownika Uniwersytetu Poznańskiego, nauczyciela w Gimnazjum Polskim Macierzy Szkolnej w Wolnym Mieście Gdańsk, kuratora oświaty w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (przygotowywana jest biografia Piotra Jeża)
*
 
Plan Memoriału. 
 *

Przejazd z Katynia (Rosja) na nocleg do Orszy na Białorusi. Mniej więcej w połowie tego odcinka przekroczenie granicy Republiki Białorusi i Federacji Rosyjskiej. Obydwa kraje łączy unia celna na kształt układu z Schengen, łączącego kraje Unii Europejskiej. Stąd granica rosyjsko – białoruska to tylko kilka tablic informacyjnych, bez posterunków kontroli granicznej i bez służb celnych.

 

Orsza to miasto na nad rzeką Dniepr, na wchodzie Białorusi, położone w obwodzie witebskim, siedziba rejonu orszańskiego; w 2010 r. miasto liczyło około 115 tys. mieszkańców.

Orszę znamy z „Potopu” Henryka Sienkiewicza. Chorążym orszańskim (czyli rycerzem noszącym w boju chorągiew rycerstwa ziemi orszańskiej) był barwny Andrzej Kmicic, narzeczony Oleńki ze starego rodu Billewiczów.  

Orsza od XIII wieku była pod panowaniem książąt litewskich. W następnych wiekach stała się razem ze Smoleńskiem bardzo ważnym grodem blokującym Księstwu Moskiewskiemu drogę do Rzeczpospolitej.

W czasie wojny Wielkiego Księstwa Litewskiego z Księstwem Moskiewskim w pobliżu Orszy 8 września 1514 r. kniaź Konstanty Ostrogski dowodzący armią litewsko – polską rozgromił maszerujące na miasto liczniejsze wojska moskiewskie. Po rozpadzie ZSRR w niepodległej Białorusi rocznica bitwy pod Orszą została w 1992 r. ustanowiona Świętem Armii Białoruskiej. W 1996 r. prezydent Łukaszenko przeniósł to święto na 2 kwietnia – będący dniem Jedności Narodów Białorusi i Rosji (tego dnia podpisano układu o utworzeniu związku obu tych państw).

Mimo zwycięskiej bitwy pod Orszą tego samego roku padł Smoleńsk. Po zakończeniu wojny w 1522 r. granica Moskwy i Litwy przesunęła się na zachód. W systemie obronnym Rzeczypospolitej Orsza przejęła rolę utraconego Smoleńska, stąd znacznie rozbudowano jej fortyfikacje o murach wysokich na 8 i szerokich na 2 metry. Pozwoliły one odeprzeć kilka kolejnych ataków Moskwicinów.

Miasto i jego umocnienia utraciły swą wiodącą rolę w 1611 r., kiedy odzyskano Smoleńsk. Nastąpił jednak wówczas rozwój gospodarczy i kulturalny. W 1690 r. Jezuici zbudowali tutaj murowany kościół i dwupiętrowe kolegium. Po rozbiorach Orsza należała do Cesarstwa Rosyjskiego. W 1812 roku przez Orszę przechodziły wojska Napoleona.

 

Jedna z ulic Orszy o poranku
*
Obraz "Bitwa pod Orszą" (źródło Wikipedia)
*

Renesansowy obraz batalistyczny przedstawiający bitwę pomiędzy wojskami litewsko-polskimi a moskiewskimi, powstały w latach 1520-1534, obecnie przechowywany w Muzeum Narodowym w Warszawie. Autor dzieła anonimowy, nazywa się go „Mistrzem bitwy pod Orszą”; jego technika malowania pozwala wnioskować, że był uczniem lub pozostawał pod wpływem niemieckiego malarza Lukasa Crancha Starszego. Wiadomo także, że „Mistrz bitwy pod Orszą” był nadwornym malarzem–kartografem Zygmunta Starego. Uchwycenie najdrobniejszych szczegółów uzbrojenia czy takich motywów, jak wylewanie wody ze zbroi podczas przeprawy przez rzekę wskazuje ponadto, że twórca obrazu był bezpośrednim uczestnikiem bitwy.

Wyraźny jest również wydźwięk propagandowy (obraz namalowano na zamówienie króla). Równe i uporządkowane szyki litewsko – polskie gromią zdezorganizowaną masę wojska moskiewskiego.

*
Kolegium Jezuickie w Orszy (odbudowane w 2004 r.) 
 .
 * * *

27 września 2011 wtorek

 

Z Orszy o poranku  przejazd drogą powiatową do drogi magistralnej (odpowiada naszym autostradom) M1, która prowadzi w kierunku Mińska, przecinając Białoruś po przekątnej (z północnego wschodu na południowy zachód).

 

Droga magistralna M1 jest trasą szybkiego ruchu na terenie Białorusi, jej długość wynosi 611 km. Droga jest częścią trasy europejskiej E30 i jest bardzo ważnym połączeniem drogowym stolicy Rosji, Moskwy z zachodnią częścią Europy. Magistrala M1 biegnie od przejścia granicznego na granicy białorusko-rosyjskiej w Orszy, następnie przez Borysów, Mińsk, Dzierżyński, Baranowicze, Iwacewicze i Kobryń w kierunku Brześcia i dalej po polskiej stronie jej kontynuację stanowi drogi krajowej nr 2. Trasa biegnie równolegle do linii kolejowej Warszawa – Moskwa.    

 

  
Tablica na jednym z postojów na trasie M1 (fot. autor)
Przebieg trasy M1 przez Białoruś (czerwona linia)
*

Po dotarciu na ring (obwodnicę Mińska) skręciliśmy w kierunku uroczyska Kuropaty.

 

Uroczysko Kuropaty znajduje na skraju Mińska. Miejsce to zasłynęło odkryciem masowych grobów ludzi rozstrzelanych przez NKWD w latach 1937–1941. Kuropaty znajdują się bezpośrednio za obwodnicą Mińska, na północ od centrum miasta. Według informacji miejscowej ludności, od 1937 do 1941 r. każdego dnia i każdej nocy przywożono tu samochodami ludzi i rozstrzeliwano… Liczba zamordowanych ludzi nie jest dokładnie znana i według różnych ocen może wynosić: według prokuratora generalnego Białorusi Aleha Bażełki – do 7 tysięcy osób, według prokuratora generalnego Białoruskiej SRR Hienadzia Tarnauskiego – co najmniej 30 tysięcy osób, według przewodnika Biełaruś – do 100 tysięcy osób, według artykułu Zianona Paźniaka w gazecie Litaratura i mastactwa – od 102 do 250 tysięcy osób, według prof. Uniwersytetu Wrocławskiego Zdzisława Winnickiego – 250 tysięcy osób, według brytyjskiego historyka Normana Daviesa – ponad ćwierć miliona osób.

Od 1993 r. uroczysko Kuropaty znajduje się w Państwowym Spisie Zabytków Historyczno-Kulturowych Republiki Białorusi jako miejsce pochówku ofiar represji politycznych lat 30. i 40. XX w. Kuropaty mają status zabytku historyczno-kulturowego pierwszej kategorii.

Spoczywający w Kuropatwach ludzie należeli do ludności cywilnej z różnych, głównie niższych, warstw społecznych (robotnicy, chłopi, drobni urzędnicy, również inteligencja).

Ustalono, że pochowani pochodzili z różnych rejonów obecnej Białorusi. Znaczna część pochodziła z terytoriów II Rzeczypospolitej włączonych w 1939 r. do Białoruskiej SRR. W czasie badań odnaleziono resztki odzieży i obuwia produkcji zarówno polskiej, jak i radzieckiej. Znaleziono także obuwie wyprodukowane w krajach bałtyckich i znaczną ilość obuwia wykonanego samodzielnie.

Ofiarami mordu w Kuropatach byli zarówno Białorusini, jak i Polacy. Znaleziono m.in. męski grzebień, na którym znajdowały się napisy w języku polskim: Ciężkie chwile więźnia. Mińsk 25 04.1940. Myśl o was doprowadza mnie do szaleństwa z jednej strony, zaś z drugiej: 26 IV Rozpłakałem się — ciężki dzień; medaliki z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej i Matki Boskiej Ostrobramskiej, buty i kalosze z polskimi znakami firmowymi, czy emaliowany kubek z napisem na denku Warszawa.

Kuropaty często wymienia się obok Bykowni, oraz trzech znanych miejsc spoczynku ofiar zbrodni katyńskiej: Katynia, Miednoje i Charkowa. Według tzw. listy białoruskiej może tutaj spoczywać 3872 Polaków wymordowanych tylko podczas dwóch miesięcy (kwietnia i maja) 1940 roku.

Na Święto Dziadów w 1989 w Kuropatach ustawiono siedmiometrowy "Krzyż Pokuty". Uroczysko stało się symbolem walki o niepodległość Białorusi i przeciwko ideologii komunistycznej. Od tego momentu zaczęto stawiać także mniejsze krzyże, których dziś są setki. Dla wyjaśnienia, Dziady to zwyczaj ludowy Słowian i Bałtów, wywodzący się z czasów przedchrześcijańskich, którego celem było nawiązanie kontaktu z duszami zmarłych i pozyskanie ich przychylności. Dziady obchodzono dwa razy w roku – wiosną i jesienią. Wiosenne święto zmarłych obchodzone było w okolicach 2 V (wedle faz księżyca), jesienne Dziady obchodzone były w noc z 31 X na 1 XI, zwane też Nocą zaduszkową, będące niejakim przygotowaniem do jesiennego święta zmarłych, obchodzonego w okolicach 2 XI (wedle faz księżyca).

W 1994 r. uroczysko Kuropaty odwiedził prezydent Stanów Zjednoczonych Bill Clinton. Przekazał wówczas w darze "od narodu amerykańskiego narodowi Białorusi na pamiątkę" granitową ławkę, którą później zaczęto nazywać potocznie "ławką Clintona". Pomnik wielokrotnie był niszczony przez nieznanych sprawców i każdorazowo odnawiany. Kuropaty odwiedził także prezydent Polski Lech Wałęsa.

 

  
Uroczysko Kuropaty (fot. Wikipedia) 
*
 
Przed wejściem na uroczysko Kuropaty, po lewej widok na obwodnicę Mińska (fot. autor)
*
 
W lesie pełnym iglastych drzew rośnie drugi las... (fot. autor)
Las krzyży, z których każdy symbolizuje jedną z ofiar.
*
 
*
 
*
 
*
 
Kuropaty są zbiorową mogiłą, w której spoczywają również Polacy,
często wybitni. (fot. autor)
 

Z Kuropat przejazd do centrum Mińska.

 

Mińsk, nazywany dawniej Mińskiem Litewskim, jest stolicą Białorusi, położony jest nad rzeką Świsłoczą; stanowi największy ośrodek gospodarczy, kulturalny i naukowy Białorusi, obecnie liczy około 1,8 mln mieszkańców.

Mińsk ma długą historię. Wzmiankowany po raz pierwszy w 1067 r. Od roku 1101 r. był stolicą księstwa podporządkowanego Księstwu Połockiemu. Księstewko Mińskie w połowie XIII w. stało się lennem litewskim. Mińsk około 1300 r. został opanowany przez Witenesa i wszedł w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1390 r. król Władysław II Jagiełło ufundował pierwszy kościół farny p.w. Trójcy Przenajświętszej. Od Unii Horodelskiej w 1413 r. Mińsk był stolicą województwa mińskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1441 r. król Kazimierz Jagiellończyk nadał Mińskowi oraz innym miastom znaczne przywileje. Znaczny rozwój spowodował, że Mińsk otrzymał od Aleksandra Jagiellończyka prawa miejskie w 1499 r., a w 1502 r. król wraz ze swoją żoną Heleną przez dwa miesiące przebywał w mieście. W 1505 r. miasto zostało zniszczone przez Tatarów krymskich, a w czasie wojny z Moskwą w 1508 r. nieskutecznie oblężone przez wojska moskiewskie Michała Glińskiego, które następnie zostały zniszczone w bitwie pod Orszą. W 1513 r. otworzono pierwszy szpital. W 1547 r. pożar w znacznym stopniu zniszczył miasto.

Po Unii lubelskiej w 1569 r. Mińsk wszedł w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1582 r. zbudowano murowany ratusz oraz powstało kolegium zakonu jezuitów. Od 1599 r. co dwa lata, na przemian z Nowogródkiem, w Mińsku odbywała się wiosenna sesja Trybunału Litewskiego (jesienna zawsze w Wilnie). W czasie wojny z Moskwą 11 lipca 1655 r. miasto zajęły wojska moskiewskie. W 1659 r. w mieście powstała pierwsza apteka. W maju 1660 r. w Mińsku obradowali polscy komisarze planujący dalsze posunięcia w wojnie z Rosją. 27 czerwca 1660 r. doszło do bitwy pod Połonką, gdzie wojska Rzeczypospolitej odniosły zwycięstwo, po czym tej samej nocy z 28 czerwca na 29 czerwca Czarniecki wysłał w stronę Mińska 12 chorągwi pod dowództwem Pawła Borzęckiego. Następnie zwycięska armia dotarła do Mińska. W 1664 miasto trzy razy odwiedził król Jan II Kazimierz Waza.

W 1708 r., na rozkaz Piotra I, miasto zostało spalone przez Rosjan. W 1733 r. miasto okupowała prawie dwa lata armia rosyjska. W 1773 r. Komisja Edukacji Narodowej utworzyła w mieście "szkołę akademicką". Wskutek zagarnięcia w I rozbiorze części wschodnich województw przez Rosję, odbywające się od 1599 r. sesje Trybunału Litewskiego przeniesiono w 1775 r. z Mińska do Grodna co spowodowało dalszą utratę znaczenia przez miasto.

Po II rozbiorze Rzeczypospolitej w 1793 r. Mińsk znalazł się w granicach Imperium Rosyjskiego. W 1839 r. władze rosyjskie zlikwidowały Kościół unicki, do którego należała większość mieszkańców miasta. W 1853 r. poeta Władysław Syrokomla odnotował, że w mieście żyło 13 800 żydów, 7400 katolików i 3500 prawosławnych.

19 stycznia 1918 r. polscy i białoruscy mieszkańcy Mińska rozbroili część uciekających bolszewików i przejęli władzę w mieście. Polacy administrowali większą, zachodnią częścią miasta, Białorusini - wschodnią. 21 stycznia polsko-białoruska administracja przekazała władzę wkraczającym do miasta wojskom niemieckim. Pod niemiecką okupacją w mieście funkcjonowały podziemne organizacje polskie, m.in. Rada Okręgowa i zajmująca mniej ważną pozycję Rada Polska Ziemi Mińskiej. Jesienią 1918 r. powstała Samoobrona Ziemi Mińskiej i Grodzieńskiej – polska organizacja wojskowa mająca na celu obronę tych ziem przed bolszewikami.

W styczniu 1919 r., po wycofaniu się Niemców, miasto przejęli bolszewicy. 5 stycznia 1919 r. Mińsk został ogłoszony stolicą Białoruskiej SRR. W tym okresie polska Rada Okręgowa przekształciła się w Związek Rad i Organizacji Polskich oraz wyłoniła z siebie Komitet Wykonawczy, co wywołało represje ze strony władz sowieckich.

8 sierpnia 1919 r. Mińsk został zdobyty przez wojska polskie w toku operacji prowadzonej przez generała Stanisława Szeptyckiego, przy znacznym współudziale wojsk wielkopolskich (m.in. 15 Pułk Ułanów pod dowództwem ppłk. Władysława Andersa) i części "błękitnej armii" generała Hallera. Samo miasto zajęła 2 Dywizja Piechoty Legionów, zaraz po niej wkroczyła 1 Dywizja Strzelców Wielkopolskich. W czasie szturmu miasta Polacy ponieśli bardzo niewielkie straty. Komendantem wojskowym Mińska został płk Zdzisław Raabe. Polska żandarmeria wojskowa dokonała aresztowań bolszewickich agentów i funkcjonariuszy bolszewickich służb bezpieczeństwa. 9 sierpnia do miasta przybył gen. Szeptycki wraz ze sztabem, a 10 sierpnia zorganizowano uroczystości związane z wyzwoleniem miasta. 15 września 1919 r. został utworzony okręg miński Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich. Jego komisarzem został Władysław Raczkiewicz (po latach prezydent RP na uchodźstwie).

W lipcu 1920 r. miasto zdobyli bolszewicy, jednakże po zwycięskiej dla strony polskiej bitwie niemeńskiej w dniu 12 października 1920 r. Wojsko Polskie wkroczyło ponownie do Mińska, ale zaledwie na kilka dni. Ku wielkiej rozpaczy Polaków – Mińszczan, ostatecznie na mocy Traktatu ryskiego, Mińsk został włączony do ZSRR i do Białoruskiej SRR. W latach trzydziestych i w okresie 1940–1941 podczas Wielkiej czystki ośrodek terroru radzieckiego – kilkadziesiąt tysięcy osób ludobójczo rozstrzelano i pochowano m.in. w Kuropatach, w tym duży odsetek mińskich Polaków.

Przed zajęciem Mińska przez Niemców, NKWD w czerwcu 1941 r. wymordowała część polskich więźniów osadzonych w Więzieniu Centralnym i tzw. Amerykance. Od lipca 1941 r. do lipca 1944 r. Mińsk był okupowany przez Niemców, którzy wymordowali miejscowych Żydów. Tutaj działał i zginął w wyniku zamachu Gauleiter Okręgu Generalnego Białoruś Wilhelm Kube. Obszar IV Wachlarza Armii Krajowej obejmował Mińsk, w tutejszym więzieniu przebywali aresztowani żołnierze Wachlarza. 3 lipca 1944 r. Armia Czerwona odbiła miasto z rąk niemieckich. Podczas wojny Mińsk był trzecim najbardziej zniszczonym miastem Europy po Warszawie i Berlinie.

Mińsk od 1991 r. jest stolicą Republiki Białorusi. Przez wieki zamieszkany przez Polaków, stanowi ważny ośrodek życia Polaków na Białorusi.

 

Dawna siedziba NKWD w Mińsku, obecnie budynek sądu
*
Białoruski parlament
*
 
Centrum Mińska
*

Z Mińska wyruszyliśmy w kierunku Brześcia i granicy z Polską.

Białoruś ma 9,5 mln mieszkańców, przy powierzchni 207 800 km2 gęstość zaludnienia wynosi 46 osób na km2. Dla porównania w Polsce gęstość zaludnienia wynosi 120 osób na km2, co ułatwia nam dostrzeżenie różnicy.

Podróżując przez Białoruś, często widzimy czysty krajobraz, niezmącony zabudową, kołchozem, trakcją elektryczną czy jakimkolwiek śladem człowieka. Daje to poczucie prawdziwej swobody i wolności.

Rzadko spotkać można nieużytki i ugory, pola najczęściej są uprawione.
*
Widoczny z drogi las (najczęściej liściasty, brzozowy)
Prawdziwym bogactwem Białorusi jest przyroda. Puszcza Białowieska, leżąca na terenie Polski i Białorusi stanowi prawdziwe płuca Europy – jest piękna, unikatowa, dzika i zróżnicowana (bory, łęgi, olsy, grądy). A wśród jej mieszkańców wymienić można choćby coraz rzadsze wilki, borsuki, bobry i żubry.
Typowa białoruska zagroda: czysta, schludna, pomalowana jaskrawymi barwami (soczyste zielenie, fiolety, oranże i czerwienie). Obowiązkowo otoczona płotem, betonowym lub drewnianym, również jaskrawo pomalowanym. 
*  
Pożegnanie z Białorusią i Kresami. Ostatni postój przed granicą z Polską.

 

Kończąc relację z wyprawy po Białorusi, jestem winny przekazać Czytającym kilka spostrzeżeń i uwag. Przede wszystkim w świetle tego, co przekazują nam nasze media, Białoruś wydaje się totalitarnym, biednym kraikiem, pozbawionym kolorów, szarym zaściankiem Europy. Jest to bardzo tendencyjny i nieprawdziwy obraz. Stąd wniosek i dobra rada dla wszystkich – musimy nauczyć się filtrować codzienny potok informacji jakie docierają do nas. Niestety media nie zawsze są obiektywne, a karmią nas zwykłą papką … Być  może komuś zależy na tym, żeby stosunki polsko – białoruskie nie były dobre; być może Polska jest narzędziem w rękach silniejszych krajów, szukających kolejnych rynków zbytu dla swych towarów, kultury i stylu życia.

Oczywiście Białoruś to nie eldorado, kraj ten ma swoje poważne problemy, jak choćby galopująca inflacja czy kwestia przestrzegania zasad demokracji i uciskanie opozycji antyprezydenckiej. Jednak zauważyć można elementy, których my Polacy możemy pozazdrościć. Przede wszystkim białoruskie drogi, bardzo dobrze oznakowane i utrzymane, co wpływa na niski poziom wypadków. Pewną rolę odgrywa tutaj niewielki ruch samochodów. Szerokie drogi i brak dziur oraz czystość jezdni i poboczy wprawia w osłupienie a nawet zakłopotanie każdego Polaka! Mińsk jak przystało na stolicę państwa, posiada tak zwany ring czyli kilkupasmową obwodnicę wokół swych granic, podróżujący może bez przeszkód szybko i łatwo dotrzeć do wybranej dzielnicy. Warszawa o takich udogodnieniach może pomarzyć. Wzdłuż większości dróg posadzone są choinki, zabezpieczające jezdnię przed zamieciami śnieżnymi.

Podobnie jak na drogach, również w miastach panuje czystość i porządek. Za zaśmiecanie grożą wysokie kary pieniężne, a nawet pozbawienie wolności. Świetnie utrzymane są również stacje kolejowe, perony i tory, teren wokół nich wykoszony, budynki odmalowane.  Nieco gorzej jest na wioskach, zwłaszcza tych zapadłych. Króluje eternit, domy niskie, z małymi oknami. Jednak nie widać pól leżących odłogiem, nie widać nieużytków, każdy skrawek ziemi jest obrobiony. Po wjeździe do Rosji widzimy znaczny kontrast... „Uboga i zacofana” Białoruś w porównaniu do Rosji, uważanej za bogatszą, bo aspirujące do miana światowego mocarstwa, prezentuje się znacznie lepiej.

 

Ciekawostki z życia wzięte:

Na Białorusi nie ma ksiąg wieczystych, mieszkańcy otrzymują ziemię w tzw. 99-letnią dzierżawę zwaną arendą (w języku staropolskim arenda oznaczała dzierżawę). Z punktu widzenia właścicieli, nie jest to szczęśliwe rozwiązanie…

 

Białorusini praktycznie nie znają fast-foodów, gdyż nie ma w ich kraju zachodnich sieci jak McDonalds, KFC i tym podobnych. Znajdziemy je jedynie w stolicy, w Mińsku.

 

Butelka wódki na Białorusi kosztuje od 6 do 9 PLN. Podobnie w przystępnych cenach kupić można piwo.

 

Spośród napojów bezalkoholowych niekwestionowanym liderem spożycia jest kwas chlebowy. Kupić można go wszędzie, w najbardziej odległej wiosce. Kwas klasyfikowany jako napój bezalkoholowy, mimo że zawiera niewielkie ilości alkoholu, wytwarza się przez fermentację chleba. Jest to napój naturalny, wynalezionym przez Słowian we wczesnym średniowieczu. Kwas chlebowy ma słodko-kwaśny zapach i smak pieczonego chleba, dobrze gasi pragnienie, gdyż nie jest za słodki i długo utrzymuje niską temperaturę po schłodzeniu. Ma jasno-brązowy kolor, na dnie butelki może utworzyć się naturalny osad, który łatwo znika po wstrząśnięciu butelką. Jest otrzymywany przez alkoholową i kwaśną fermentację chleba z dodatkiem cukru lub owoców i drożdży górnych, przyprawiany zwykle miętą. Kwas znakomicie smakuje i gasi pragnienie.

 

Stosunkowo surowy klimat, tradycja ludowa i historyczne, trudne doświadczenia podpowiadają Białorusinom, że należy być zapobiegliwym, oszczędnym i skromnym. Gospodarka domowa większości z nich opiera się więc głównie na darach ziemi: ciemnym chlebie, kaszy, śmietanie, ogórkach, cebuli, czosnku, miodzie, grzybach. Wszechobecny miód zastępuje drogi cukier, a jego dostępność jest powszechna. Pszczelarze cieiszą się dużym szacunkiem. Barcie i pasieki widać przy domach, ale także w lasach.

 

Wiosną i latem zbiera się sok z brzozy (nacina się pnie). Ten specyfik oczyszcza organizm i zawiera wiele witamin.

 

Znaczna część codziennych potraw opiera się na ziemniakach: bliny, draniki, kartoflaniki, pielmieni, pierakaczewnik. W Domu Pielgrzyma u OO. Werbistów w Baranowiczach każdy z nas został uraczony wyjętą wprost z pieca glinianą miseczką z pokrywką, która zawierała zapiekane plasterki ziemniaków z kminkiem, śmietaną, kawałkami mięsa i cebulą. Przysmak ten był nielada atrakcją dla strudzonych podróżnych.

 

W każdym białoruskim większym mieście spotkamy ulicę Armii Czerwonej, Sowiecką, Październikową i 17 września. Znajdziemy również ulicę i pomnik Lenina. Prezydent Łukaszenka szczególnym kultem otacza tzw. Wielką Wojnę Ojczyźnianą 1941-1945, dlatego w głównych miastach zobaczyć można rozległe memoriały i pomniki wysiłku radzieckiego żołnierza.

 

 

X - XII 2011