Home
Prezentacje
Wspomnienie
Źródła
 
Home
Zasłużeni księża - historycy
Oceny: / 33
KiepskiBardzo dobry 
Redaktor: Łukasz Kamiński   
16.03.2010.

 

Łukasz KAMIŃSKI 

ZASŁUŻENI KSIĘŻA - HISTORYCY 

Prezentujemy sylwetki kapłanów, którzy pracowali na terenie naszego powiatu i połączyli obowiązki duszpasterskie z bogatą działalnością badawczą jak również publicystyczną, w sposób trwały zapisując się w polskiej, a ściślej w wielkopolskiej historiografii. 

 

 

FABISZ Paweł Władysław (1819-1881) 

 

         Ksiądz, historyk kościoła, działacz publicystyczny i naukowy, zasłużony duszpasterz w okresie kulturkampfu. Urodził się 29 czerwca 1819 r. w Gliwicach, w chłopskiej rodzinie Floriana i Franciszki z domu Piechoczyk.

Przyszły kapłan w 1837 r. ukończył gliwickie gimnazjum i rozpoczął studia filozoficzno - teologiczne na Uniwersytecie Wrocławskim. Po roku pobytu na wszechnicy wrocławskiej przeszedł kontynuować naukę w seminarium w Poznaniu, gdzie w 1842 r. przyjął święcenia kapłańskie i rozpoczął pracę duszpasterską przy poznańskiej farze – kolegiacie św. Marii Magdaleny. Od 1845 r. proboszcz w Baranowie, następnie dziekan kępiński. W 1868 r. został proboszczem w Ostrowie Wielkopolskim, funkcję tę sprawował aż do swej śmierci, która nastąpiła 24 kwietnia 1881 r.[1]

W okresie Wiosny Ludów w całej Wielkopolsce doszło do rozruchów i wrzenia rewolucyjnego. Ksiądz Fabisz był jednym z działaczy Ligii Polskiej, którą zawiązali konserwatywni ziemianie i duchowieństwo. Liga swoją działalnością miała rozładować napięcia społeczne i uspokoić nastroje rewolucyjne. Dyrektorem Ligi Polskiej w rejonie ostrzeszowsko – kępińskim był gen. Piotr Szembek, działał w niej również Feliks Wężyk[2].

          Wspólnie z księdzem Janem Korytkowskim z Trzcinicy Paweł Fabisz był redaktorem „Przyjaciela Ludu Katolickiego”, którego pierwszy numer ukazał się 2 sierpnia 1856 roku w Baranowie. Pismo miało początkowo wymiary 19 × 23 cm i cztery strony, wychodziło „co tydzień – w soboty przed południem”. Kosztowało półrocznie 15 srebrnych groszy. Jego wydawcą był zakład drukarski Juliusza Alexandra, mieszczący się w domu na Rynku nr 2 w Kępnie. Zezwolenie na wydawanie pisma wydał arcybiskup gnieźnieńsko – poznański Leon Przyłuski. Pismo później wychodziło w Kępnie, ale nieregularnie. W sumie ukazało się 61 numerów i w listopadzie 1857 roku przestało wychodzić. Jego upadek spowodowany był, między innymi, brakiem prenumeratorów i przeniesieniem drukarni do Środy. Paweł Władysław Fabisz jest również autorem „Wiadomości o legatach i nuncyuszach apostolskich w dawnej Polsce 1075–1863”, wydanych w Ostrowie Wielkopolskim w 1864 r.

Ksiądz Fabisz napisał wiele opowiastek dla ludu, ale zasłynął ze swych prac historycznych, dotyczących dziejów kościoła i regionu. Wśród jego dzieł wymienić możemy:

         Kronikę parafialną Baranowską” wydaną we Wrocławiu w 1853 r.;

         Kronikę dekanalną Kempińską”, wydaną we Wrocławiu w 1855 r.;

         Kronikę szkolną dekanatu Kempińskiego”, wydaną w Oleśnicy w 1858r.;

         Kronikę powiatu ostrzeszowskiego” wydaną w Oleśnicy w 1859 r.

Kroniki te mimo upływu lat i postępu w badaniach historycznych stanowią po dziś dzień cenne źródło w warsztacie każdego kępińskiego regionalisty, a działalność duszpasterska księdza Fabisza, rozwijana w trudnym okresie kulturkampfu, pomagała Polakom zachować tożsamość. 

 

.
Nekrolog w "Dzienniku Poznańskim" 26 kwietnia 1881 r., nr 94, R. XXIII, s. 4.

 

 

JANISZEWSKI Józef (1880-1940)

 

          Ksiądz, historyk i publicysta, urodził się 7 października 1880 r. w Poznaniu w rodzinie leśniczego Stanisława i Marianny z domu Dziembowskiej. Podczas nauki w gimnazjum przyszły kapłan działał w tajnych stowarzyszeniach młodzieży polskiej, między innymi w organizacjach filomatów i filaretów,  za co tuż przed ustną maturą, w marcu 1902 r. został wydalony z gimnazjum w Gnieźnie. Dyrektor gimnazjum, Martin, znalazł u młodego Janiszewskiego egzemplarz „Historii Polski” autorstwa Lewickiego, który wywołał podejrzenia istnienia tajnego stowarzyszenia, będąc oskarżonym odmówił zeznań na procesie, 13 czerwca 1903 r. otrzymał karę tygodnia więzienia. Zmuszono go również do opuszczenia Wielkopolski. Osiadł we Lwowie, gdzie opiekę nad nim sprawował biskup W. Bandurski. Ukończywszy studia teologiczne 1 lipca 1906 r. przyjął święcenia kapłańskie.

          Posługę kapłańską rozpoczął od wikariatu w Hliboce[3], gdzie z zapałem prowadził działalność abstynencką. Po odzyskaniu niepodległości otworzyła się możliwość powrotu do kraju, do rodzinnej Wielkopolski. W związku z działalnością Janiszewskiego w czasach wikariatu zaproponowano mu funkcję sekretarza generalnego „Wyzwolenia” oraz „Związku Księży Abstynentów”. Od 1920 r. był również w Poznaniu redaktorem miesięcznika „Świt”. Rok później zrezygnował z funkcji redaktora i wybrał działalność duszpasterską – w Lubiniu, następnie w Dubinie i dalej w Morawinie oraz w Grębaninie, gdzie swoimi zabiegami i staraniami doprowadził do utworzenia samodzielnej parafii, 1 lutego 1929 r. został jej pierwszym proboszczem. Wkrótce zrezygnował z tej funkcji i przeszedł do archidiecezji gnieźnieńskiej, w której proboszczował najpierw w Nowej Wsi (1929-1932) i w Kierzkowie do 1934 r., kiedy przeszedł na emeryturę. Mieszkał następnie w Potulicach, gdzie zastała go wojna. Aresztowany przez Niemców i przewieziony do obozu koncentracyjnego w Gusen, został zamęczony 27 sierpnia 1940 r.

          Pisywał nie tylko prace i broszury poświęcone propagowaniu abstynencji i walce z alkoholizmem. Jest autorem wielu artykułów w miesięczniku „Świt”, w Grębaninie redagował „Głos Misyjny”, pisywał również homilie do „Nowej Biblioteki Kaznodziejskiej” i do „Przewodnika Katolickiego”.

Jednak w naszym regionie zasłynął i zasłużył się bardzo cenną historycznie pracą „Powiat Kępiński” wydaną w Kępnie w 1928 r. Informacje czerpał z kwestionariuszy, wysłanych między innymi do władz miasta, księży i dyrektorów szkół z całego powiatu. Warto zacytować słowa wstępu poprzedzającego to dzieło, w którym czuć wielki patriotyzm księdza Janiszewskiego i radość ze świeżo odzyskanej niepodległości. Autor wyjaśnia w nim powody które skłoniły go do napisania tej historycznej pracy: „Dzięki Opatrzności Bożej jesteśmy od ukończenia wojny światowej gospodarzami we własnym kraju. Dziś więc spoglądając na mapę Europy, widzimy w jej sercu ku ogromnej radości nasze Państwo wielkie, którego tam przed wojną nie było, a Państwem tem to – Polska nasza ukochana. (…) Dziś zatem każdy Polak nawet dorosły z radością studiować winien mapę Polski i poznać dobrze swą Ojczyznę, wgłębiając się w jej opisy nie tylko historyczne ale i geograficzne. Wtedy też poznawszy całe jej piękno, tem goręcej Ją ukocha i tem gorliwiej dla Niej pracować będzie. Jeżeli zaś obowiązkiem jest naszym poznać cały kraj ojczysty, to tem większym: znać strony rodzinne, i dalszą i bliższą okolicę, w której od długich może już lat żyjemy i pracujemy, słowem poznać tę cząstkę małą Ojczyzny naszej, którą pod względem administracyjnym nazywamy powiatem. I to właśnie było pobudką do napisania pracy niniejszej.” Słowa te mogą być niejako manifestem wszystkich regionalistów oraz badaczy dziejów i natury swych małych ojczyzn. W ostatnich latach wydano pod patronatem UG Baranów kolejny reprint dzieła księdza Janiszewskiego, mianowicie wydane w 1926 r. w Kępnie „Dawne zwyczaje polskie”, stanowiące zbiór obrzędów i tradycji związanych z poszczególnymi świętami kościelnymi oraz przysłowia związane z nimi.[4] 

Ksiądz Janiszewski w uznaniu zasług w dziedzinie społecznej i oświatowej odznaczony został Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta.

 

 

KORYTKOWSKI Jan Ignacy (1824-1888)

          Ksiądz, historyk i archiwista, urodził się 31 grudnia 1824 r. w Gnieźnie, jako syn kucharza Ignacego i Marianny Wleklińskiej. W 1847 r. ukończywszy gimnazjum w Trzemesznie wstąpił do poznańskiego seminarium duchownego. Uzyskawszy w 1849 r. święcenia na subdiakona, kontynuował do 1851 r. studia teologiczne na Uniwersytecie w Münster, gdzie uzyskał stopień licencjata teologii na podstawie rozprawy De iuramento, wydanej w Gnieźnie w 1869 r. Święcenia kapłańskie otrzymał w sierpniu 1851 r. w Poznaniu z rąk księdza sufragana Dąbrowskiego. Początkowo sprawował funkcje wikarego i nauczyciela religii w Śremie.

W 1852 r. prowincjonalna rada szkolna i arcybiskup Przyłuski powołali Korytkowskiego na nauczyciela religii i języka niemieckiego do seminarium nauczycielskiego w Gościkowie – Paradyżu. Wątłe zdrowie zmusiło go do opuszczenia tej funkcji, odbywszy kurację został w 1853 r. wikariuszem w Strzelnie, a w 1854 r. objął wikariat w Krotoszynie, gdzie nauczał również religii w gimnazjum. W kwietniu 1855 r. został proboszczem w parafii Trzcinica, liczącej wówczas 3500 wiernych.

          W chwili przeniesienia księdza dziekana Pawła Fabisza z Baranowa do Ostrowa ksiądz Korytkowski obok swojej administrował również parafią baranowską od 1 października do 30 listopada 1868 r., pełniąc równocześnie obowiązki prodziekana kępińskiego (od 1869 r. był dziekanem). Jeszcze w 1868 r., 8 listopada arcybiskup Ledóchowski mianował go cenzorem ksiąg na archidiecezję poznańską, a 31 stycznia 1869 r. egzaminatorem prosydonalnym. Rok 1869 przyniósł również księdzu Korytkowskiemu nominację na dziekana dekanatu kępińskiego i powiatowym inspektorem szkół parafialnych. Wkrótce, bo już 9 grudnia 1871 r. Korytkowski został desygnowany na kanonika kapituły metropolitalnej w Gnieźnie, będąc w gronie ścisłych współpracowników arcybiskupa M. Ledóchowskiego. W 1872 r. otrzymał urząd radcy konsystorza generalnego. Administrował parafią w Trzcinicy do 4 kwietnia 1872 r., kiedy ostatecznie wyjechał do Poznania.  

          Przebywający w pruskim więzieniu Ledóchowski mianował w 1874 r. Korytkowskiego tajnym zastępcą oficjała gnieźnieńskiego, a na rozkaz Stolicy Apostolskiej objął delegaturę apostolską w archidiecezji gnieźnieńskiej. W tym samym roku otrzymał nominację na bibliotekarza kapitulnego po śmierci księdza prałata Zieniewicza.

Wkrótce, bo 23 lipca 1874 r. sąd powiatowy w Gnieźnie skazał księdza Korytkowskiego za nielegalne pełnienie funkcji biskupiej na 9 miesięcy więzienia. Następnego dnia został wywieziony, pozbawiono go prawa pobytu w Wielkim Księstwie Poznańskim, Śląsku, Prusach Zachodnich i w obwodzie Frankfurtu nad Odrą. Przebywał kolejno w Berlinie, Starogardzie Pruskim na Pomorzu i w Kołobrzegu. Po uprawomocnieniu się wyroku odbył karę pozbawienia wolności w Trzemesznie od 17 września 1874 r. do 17 czerwca 1875 r. Pobyt w więzieniu skłonił go do podjęcia badań historycznych.

Po powrocie z więzienia jako bibliotekarz kapitulny osiadł przy katedrze w Gnieźnie i zajął się porządkowaniem bogatej i cennej biblioteki, pracę swoją zakończył z sukcesem w 1878 r., dokonując skatalogowania wszystkich zasobów. Przestudiował też zasoby obszernego archiwum kapitulnego, co pozwoliło mu na napisanie szeregu prac naukowych. Zarzuca się im brak krytycyzmu, niemniej są to cenne źródła dla historyków. Najwcześniej, bo w 1883 r. w Gnieźnie wydani zostali „Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych”, t. I – IV. Monumentalne dzieło stanowią „Arcybiskupi, prymasowie i metropolici polscy od r. 1000 aż do r. 1821”, t. I – V, wydane w Poznaniu w latach 1887 – 1892.

W dwuleciu 1856 – 1857 wspólnie z księdzem Pawłem Fabiszem ksiądz Korytkowski redagował pismo „Przyjaciel Ludu Katolickiego”. Wydano ponadto kilka książeczek do nabożeństwa i mów pogrzebowych jego autorstwa. Na początku 1864 r. sąd apelacyjny w Bydgoszczy i trybunał z Berlina skazał go na 14 dni więzienia za wydanie rok wcześniej w Gnieźnie przekładu książki J. Wicka „Prawdziwa religia, książeczka ludowa” – zarzucono mu obrazę Lutra i nawoływanie do antyrosyjskiego powstania. Karę uwiezienia odsiedział od 28 stycznia do 12 lutego.   

          Korytkowski zmarł 14 maja 1888 r. na krótko przed śmiercią papież Leon XIII mianował go sufraganem gnieźnieńskim z tytułem biskupa hermopolitańskiego, jednak nominat nie dożył konsekracji. Zmarły ksiądz – historyk był od 1878 r. członkiem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i od 1887 r. członkiem Akademii Umiejętności[5]. Na trwałe zapisał się w polskiej historiografii.    

 

.
Nekrolog w "Dzienniku Poznańskim" 17 maja 1888 r., nr 113, R. XXX, s. 4.

 

 

.
Strona tytułowa monumentalnego dzieła ks. Korytkowskiego.
.

 

 

 

KOZIEROWSKI Stanisław (Dołęga - Kozierowski) (1874 – 1949)

. 

          Ksiądz, historyk, językoznawca, profesor Uniwersytetu Poznańskiego. Urodził się 28 września 1874 r. w Trzemesznie z ojca Floriana Apolinarego mistrza szewskiego i matki Antoniny z domu Buszkiewicz. W Trzemesznie uczęszczał do progimnazjum które ukończył w 1893 r., następnie kontynuował naukę w Gimnazjum Św. Marii Magdaleny w Poznaniu, gdzie zdał maturę 9 marca 1896 r. W okresie gimnazjalnym należał do tajnego Towarzystwa Tomasza Zana.

          Studia seminaryjne odbył w Poznaniu i Gnieźnie, otrzymując 12 listopada 1899 r. święcenia kapłańskie. W latach 1899 – 1901 był wikariuszem we Wronkach, od 1 kwietnia 1901 r. był wikariuszem w Gostyniu, następnie od 1 kwietnia 1903 r. sprawował wikariat w Ostrzeszowie. W latach 1905 – 1910 był komentarzem w parafii w Siemianicach w dekanacie kępińskim, w 1910 r. otrzymał probostwo w Skórzewie w dekanacie bukowskim. W 1929 r. przeniósł się do Winnej Góry w dekanacie miłosławskim, gdzie sprawował funkcję proboszcza aż do swej śmierci. W 1931 r. Kozierowskiego uhonorowano godnością kanonika honorowego kapituły metropolitalnej w Gnieźnie. W okresie powstania wielkopolskiego był członkiem Rady Ludowej.   

          Ksiądz Kozierowski działał nie tylko naukowo, lecz także społecznie. We Wronkach 10 kwietnia 1900 r. zwołał zebranie założycielskie Katolickiego Towarzystwa Robotników Polskich, przyjęto wówczas statut i 75 członków z księdzem Kozierowski jak o prezesem. Jeszcze w tym samym, 1900 r. wstąpił ksiądz w Poznaniu do Towarzystwa Antyhazardowego. W czasie wikariatu w Gostyniu założył dla tamtejszej młodzieży męskiej Towarzystwo św. Stanisława Kostki. W 1904 r. na prośbę Towarzystwa „Sokół” w Ostrzeszowie odprawił mszę w intencji tej organizacji. Dzięki zabiegom księdza Kozierowskiego w 1906 r. powstało w Siemianicach Polsko – Katolickie Towarzystwo Ludowe pod wezwaniem św. Idziego, skupiające 150 członków. W 1907 r. sąd pruski skazał go na 200 marek grzywny z zamianą na 20 dni aresztu za popieranie strajku dzieci, jednak dzięki apelacji został uniewinniony. W tym samym roku w Kępnie wszedł w składa polskiego Komitetu Wyborczego. W 1908 r. wybrany został elektorem w wyborach do sejmu pruskiego, głosującym na kandydatów polskich. W 1909 r. wszedł w składa Komitetu TCL na powiat kępiński. W 1911 r. został członkiem Polskiego Towarzystwa Heraldycznego (od 1937 r. był jego wiceprezesem). W 1912 r. wstąpił do Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, został redaktorem jego „Roczników”, od 1914 r. wchodził w składa zarządu towarzystwa. Jako ambitny naukowiec i badacz we wrześniu 1917 r. objął w PTPN funkcję przewodniczącego Wydziału Historyczno – Literackiego. W kwietniu 1918 r. założył i został prezesem Kółka Rolniczego w Skórzewie, zrzeszającego 47 członków. W okresie odradzania się państwa polskiego był członkiem Rady Ludowej a także delegatem na Sejm Dzielnicowy w Poznaniu w grudniu 1918 r.

          W latach 1918 – 1919 współorganizował i przyczynił się do powstania Uniwersytetu Poznańskiego, na którym w 1920 r. uzyskał habilitację z zakresu nauk pomocniczych historii średniowiecznej. Był kuratorem poznańskiego oddziału Archiwum Państwowego. W 1920 r. został członkiem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. Od 1921 r. na Uniwersytecie Poznańskim wykładał nauki pomocnicze historii średniowiecznej, genealogię i heraldykę. W 1925 r. został dyrektorem Instytutu Bałtyckiego w Toruniu oraz wicedyrektorem Instytutu Zachodniosłowiańskiego w Poznaniu, swoje prace zamieszczał w czasopiśmie „Slavia Occidentalis”. W 1932 r., 7 grudnia założył Parafialną Akcję Katolicką w Winnej Górze. W 1938 r. Uniwersytet Poznański nadał mu tytuł profesora tytularnego. Współorganizował pierwszy w Polsce zjazd onomastyczny, który odbył się w dniach 11 – 14 marca 1945 r. Okupację przetrwał w Winnej Górze, gdzie też zmarł 1 lutego 1949 r., został pochowany w rodzinnym Trzemesznie.

          Jako wybitny językoznawca po I wojnie światowej uczestniczył w pracach komisji ustalającej nazewnictwo w Wielkopolsce. Po II wojnie pracował w podobnej komisji, spolszczającej nazwy miejscowości na Ziemiach Odzyskanych.

Szczególną działalność rozwinął w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk. W jego ramach działał w komisji Historycznej i Geograficznej, w latach 1914 – 1928 redagował „Roczniki PTPN”, w latach 1917 – 1923 przewodniczył Wydziałowi Historyczno – Literackiemu PTPN. Ksiądz Kozierowski prowadził wnikliwe kwerendy archiwów wielkopolskich i pomorskich, jak również wrocławskich, warszawskich. W celach badawczych jeździł do Sztokholmu, Kopenhagi, Utrechtu, Paryża, Tuluzy, Insbrucku, Kolonii, Wiednia, Pragi, Lublany.

Dzięki tym wnikliwym badaniom pozostawił po sobie bogatą spuściznę prac naukowych z zakresu dziejów osadnictwa, onomastyki, heraldyki i genealogii średniowiecznej Wielkopolski. Cenna historycznie jest przede wszystkim wydawana w latach 1913 – 1933 seria „Studia nad pierwotnym rozsiedleniem rycerstwa wielkopolskiego” stanowiąca monografię 12 rodów wielkopolskich, „Obce rycerstwo w Wielkopolsce w XIII – XVI wieku” wydane w 1929 r., 8-tomowy zbiór „Badania nazw topograficznych starej Wielkopolski” wydawane w latach 1914 – 1939, „Atlas nazw geograficznych Słowiańszczyzny zachodniej”, Poznań 1934 – 1937.[6]

Dla nas najcenniejsza jest praca „Szemantyzm historyczny ustrojów parafialnych dzisiejszej Archidiecezji Poznańskiej” wydana w Poznaniu w 1935 r. (wcześniej wydano „Szemantyzm historyczny ustrojów parafialnych dzisiejszej Archidiecezji Gnieźnieńskiej”, Poznań 1934). Oba dzieła powstały dzięki zachęcie biskupa Likowskiego, który postulował potrzebę napisania zarysu dziejów parafii i kościołów archidiecezji poznańskiej i gnieźnieńskiej. Szemantyzm rozświetla najdawniejsze dzieje najstarszych parafii Wielkopolski, ukazuje średniowieczne stosunki gospodarcze i uposażenia, wyjaśnia przynależność rodową fundatorów i dobroczyńców kościołów. Zawiera wiele ważnych informacji i wzmianek odnośnie historii naszego powiatu.

Ksiądz Kozierowski administrując w latach 1902 – 1910 parafią siemianicką uporządkował archiwum Szembeków. Biorąc pod uwagę rozmiary i wartość szembekowskich zbiorów, było to wielkie wyzwanie.[7] Swoimi badaniami naukowymi wypracował sobie zaszczytne miejsce w wielkopolskiej historiografii.

 

                                                                            

Ksiądz Kozierowski w ostatnich latach życia (zdj. zaczerpnięte ze strony Muzeum w Gostyniu 

                    http://www.muzeum.gostyn.pl/modules.php?name=News&file=article&sid=124)

 

                                                                                                                                   

                                                                                                       Słupia III-IV 2010 


[1] E. Nawrot, Fabisz Paweł Władysław [w:] „Słownik Biograficzny Wielkopolski Południowo – Wschodniej (Ziemi Kaliskiej)”, t. I, pod red. Hanny Tadeusiewicz, Kalisz 1998, s. 91; Wielkopolscy księża od XVIII do XX wieku: http://www.wtg-gniazdo.org/ksieza/ 

[2] M. Lorenz, Program seminarium krajoznawczego poświęconego obchodom 800-lecia Słupii pod Kępnem, Kępno 1973, s. 16. 

[3] Hliboka – miejscowość na Ukrainie, 25 km na południe od Czerniowiec na Bukowinie.

[4] E. Nawrot, Janiszewski Józef [w:] „Słownik Biograficzny Wielkopolski Południowo – Wschodniej (Ziemi Kaliskiej)”, t. I, pod red. Hanny Tadeusiewicz, Kalisz 1998, s. 130 – 131; M. Paluszkiewicz, J. Szews, Słownik Biograficzny członków tajnych towarzystw gimnazjalnych w Wielkim Księstwie Poznańskim 1850 – 1918, Poznań 2000, s. 84, J. Janiszewski, Powiat Kępiński z mapką powiatu, Kępno 1928 (reprint Baranów 2000); J. Janiszewski, Dawne zwyczaje polskie, Kępno 1926 (reprint Baranów 2008); Wielkopolscy księża od XVIII do XX wieku: http://www.wtg-gniazdo.org/ksieza/  .    

[5] E. Nawrot, Korytkowski Jan Ignacy [w:] „Słownik Biograficzny Wielkopolski Południowo – Wschodniej (Ziemi Kaliskiej)”, t. I, pod red. Hanny Tadeusiewicz, Kalisz 1998, s. 156 – 157; A. Wędzki, Korytkowski Jan Ignacy [w:] „Wielkopolski Słownik Biograficzny”, Warszawa – Poznań 1981, s. 350 – 351; R. Gość, Parafia Rzymsko – Katolicka p. w. św. Stanisława Biskupa męczennika w Trzcinicy. Monografia wydana z okazji 25-lecia posługi kapłańskiej ks. Kanonika Floriana Skubiszaka; Wielkopolscy księża od XVIII do XX wieku: http://www.wtg-gniazdo.org/ksieza/.

[6] E. Nawrot, Kozierowski Stanisław [w:] „Słownik Biograficzny Wielkopolski Południowo – Wschodniej (Ziemi Kaliskiej)”, t. I, pod red. Hanny Tadeusiewicz, Kalisz 1998, s. 161; J. Latzke, Kozierowski Stanisław [w:] „Wielkopolski Słownik Biograficzny”, Warszawa – Poznań 1981, s. 371; M. Paluszkiewicz, J. Szews, Słownik Biograficzny członków tajnych towarzystw gimnazjalnych w Wielkim Księstwie Poznańskim 1850 – 1918, Poznań 2000, s. 104; Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894 – 1919. Słownik biograficzny, t. II (I – O), Gniezno 2007, s. 160 – 163; Wielkopolscy księża od XVIII do XX wieku: http://www.wtg-gniazdo.org/ksieza/.     

[7] Ziemiaństwo wielkopolskie w kręgu arystokracji, red. A. Kwilecki, Poznań 2004, s. 451.