Home
Prezentacje
Wspomnienie
Źródła
 
Home
Notgeldy z naszego regionu
Oceny: / 33
KiepskiBardzo dobry 

Łukasz KAMIŃSKI     

                                                                                    

Przyczynek do regionalnej numizmatyki

 

 

W czasie kryzysów gospodarczych i zawieruchy wojennej obieg pieniężny ulegał poważnej destabilizacji. Problemy z dostarczeniem odpowiedniej ilości pieniędzy zmusiły instytucje państwowe, firmy i zakłady przemysłowe do wprowadzania własnych, prowizorycznych środków płatniczych. Taki zastępczy pieniądz w Niemczech otrzymał nazwę „notgeld”, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „pieniądz na czas potrzeby”. Notgeld wojenny funkcjonuje czasem pod nazwą „kriegsgeld”, czyli pieniądz wojenny.

Wybuch I wojny światowej zachwiał obiegiem pieniądza w państwach w niej uczestniczących, szczególnie zaś na obszarze Cesarstwa Niemieckiego.

Przed I wojną światową marka niemiecka była walutą oparta na stałym złotym parytecie. W obiegu były złote monety pełnowartościowe o nominałach 10 i 20 marek, a wymienialność banknotów na złoto była w pełni gwarantowana. W przeddzień wybuch wojny władze Niemiec zawiesiły wymienialność swej waluty na złoto, przystępując zarazem do operacji zwiększenia swych rezerw kruszcowych, poprzez ściągnięcie złota monetarnego z obiegu. Zwiększano również inne zapasy szlachetnych kruszców i metali. Na obszarze całego ówczesnego Cesarstwa Niemiec, a więc również na terenie naszego powiatu, nasilał się stopniowo niedostatek monet o nominałach od 1 do 20 marek. Doprowadziło to do zaniku obiegu pieniądza kruszcowego na rynku lokalnym, bezpośrednio po wybuchu I wojny światowej, czyli już z początkiem sierpnia 1914 roku.

Do pogłębiania kryzysu przyczyniało się zachowanie ludności, która zatrzymywała i ukrywała monety srebrne na tzw. „czarną godzinę". Prowadzone działania wojenne wywołały zwiększony popyt na artykuły spożywcze, zwłaszcza te które mogły być dłużej przechowywane w gospodarstwach domowych. Tymczasem okazało się, że niedobór pieniędzy o nominałach od 1/2 do 20 marek bardzo utrudniał realizację codziennych zakupów. Zniknięcie z rynku monet złotych i srebrnych a wkrótce także bilonu zapoczątkowało paraliż handlu i uniemożliwiło dokonywanie wszelkich drobnych płatności.

Dla umożliwienia istnienia handlu i obrotu pieniężnego, aby ułatwić codzienne rozliczenia, urzędy powiatowe, miejskie i gminne, niektóre banki regionalne, wojsko, dyrekcje kolei, zakłady przemysłowe, kopalnie, prywatne zakłady oraz majątki ziemskie, a nawet kantyny wojskowe zdecydowały się na emisję własnych, prowizorycznych pieniędzy zastępczych, wydawanych w niskich nakładach. Można było za nie nabywać towary tylko na terenie miasta (zakładu, majątku itp.). Państwo wobec trudnej sytuacji zmuszone było przymykać oko na zaistniałą sytuację, mimo że wydawanie znaków pieniężnych przez wystawców nieuprawnionych do emisji oficjalnego pieniądza były działaniami nielegalnymi. Obieg pieniądza tego typu w założeniu miał być krótkotrwały i ograniczony terytorialnie, a po utracie ważności walory te miały zostać wykupione przez emitentów za pomocą oficjalnych środków pieniężnych.

Państwo Niemieckie, jak się wkrótce okazało, w zasadzie nie było przygotowane do prowadzenia długotrwałych, wyniszczających działań wojennych. Sytuacji nie zmieniły początkowe sukcesy na frontach oraz gospodarka rabunkowa na terenach zajętych przez wojska niemieckie. Od roku 1916 odczuwano coraz dotkliwszy brak wszelkich materiałów strategicznych, co spowodowało między innymi zanik w obiegu bitej wcześniej w brązie i niklu monety zdawkowej o fenigowych nominałach. Pojawiły się więc notgeldy monetarne wykonane z żelaza lub cynku, bo tych metali ciągle było pod dostatkiem. Okazało się jednak, że koszty produkcji takiego pieniądza zastępczego były bardzo wysokie, co zaowocowało masową emisji fenigowych bonów pieniężnych, które możemy nazwać „papiernotgeldami”.Emisje pieniędzy zastępczych na ziemiach polskich miały miejsce do 1922 r. (w Niemczech do 1923 r.). W latach 1914 – 1915 pierwotnie były to bony. Przerwano ich emisję po chwilowej poprawie sytuacji. Wkrótce jednak ponownie odczuwalny był brak w obiegu pieniądza zdawkowego. Wznowiono więc emisję bonów, ale równocześnie zaczęto wydawać bardziej od nich trwały zastępczy pieniądz monetarny. Jego emisja na ziemiach polskich miała miejsce od początku 1916 roku. Początkowo były to monety cynkowe, jednak stopniowo głównym materiałem używanym do emisji notgeldów stało się żelazo, w początku 1918 r. do 90 % emisji monet bito w żelazie. Zarówno cynk, jak i żelazo łatwo ulegają korozji, stąd dla przedłużenia żywotności monet stosowano różnego rodzaju powłoki ochronne. Rzadkość stanowią monety wybitych w aluminium. Niezwykłą ciekawostkę stanowią monety z porcelany i kamionki. Zastępczy pieniądz z tego materiału emitowały takie miasta jak Bolesławiec, Syców, Wałbrzych, Zielona Góra i Ziębice. Monety takie produkowała słynna manufaktura miśnieńska. 

 

 

 

                         KĘPNO (Kempen)

 

                                                                                                                                                                  

                               Przykładowa grafikaPrzykładowa grafika      

 

    

                               Przykładowa grafikaPrzykładowa grafika

 

     Kriegsgeld o wartości 5 i 10 fenigów (z widocznym herbem miasta)

                       Stadtgemeide Kempen (Gmina miejska Kępno).

                                             Emisja Zarządu Miejskiego, bez daty.

 Waga: 2,10 g. Średnica: 20 mm.

  Nakład nieznany, materiał cynk.

  Literatura: Schmidt 37.2, Suchanek/Kurpiewski Z-127.

 

 

 

 

Przykładowa grafika
 Przykładowa grafika
Kępno banknot 50 fenigów
Emisja Zarządu Miejskiego, 1 luty 1917 r.

Drukowany na papierze, sygnowany na odwrocie.

 

 

 

Przykładowa grafika

Przykładowa grafika

 Kępno banknot 50 fenigów
Emisja Zarządu Miejskiego, 1 września 1918 r.
Drukowany na papierze, na odwrocie herb miasta i widok wieży ciśnień.  
  
Przykładowa grafika
Przykładowa grafika
Kępno banknot 10 fenigów
Emisja Zarządu Miejskiego, 1 luty 1917 r.
Drukowany na płótnie, rzadkość wśród kriegsgeldów.

 

 

 

Przykładowa grafika
Przykładowa grafika

Kępno banknot 50 fenigów

Emisja Zarządu Miejskiego, 1 luty 1917 r.

Drukowany na płótnie, rzadkość wśród kriegsgeldów, na odwrocie sygnowany. 
  

 

 

 

 

Przykładowa grafika